Carpio /Karpie/

Adriaen Collaert, Antwerpia, po 1598

Prezentowana rycina pochodzi z albumu Piscium Vivae Icones, wydanego po raz pierwszy w 1598 roku przez flamandzkiego rytownika Adriaena Collaerta.

Adriaen Collaert urodzony w Antwerpii około 1560 roku, należał do rodziny uznanych rytowników (jego ojciec Jan I i brat Jan II również byli sztycharzami). Opanowawszy podstawy sztuki graficznej w ojczystym kraju Collaert wyjechał do Włoch, gdzie spędził kilka lat pogłębiając wiedzę i zdobywając doświadczenie. Po powrocie do Flandrii, w 1586 roku, zawarł związek małżeński z Justą Galle – córką Philipa Gallego, spadkobiercy słynnego antwerpskiego wydawnictwa Hieronymusa Cocka, upowszechniającego malarskie dzieła Rafaela czy Parmigianina. Collaert zatrudniony w oficynie teścia, od 1588 roku pracował również jako niezależny wydawca, odnosząc na tym polu niemały sukces. Zmarł 29 czerwca 1618 roku. W jego ślady poszli synowie – Jan III oraz Carel.

Cykl Piscium Vivae Icones, wykonany techniką miedziorytu, oprócz strony tytułowej, liczył 25 plansz z przedstawieniami ryb, gadów, płetwonogich i innych ssaków ukazanych na tle nadrzecznego lub nadmorskiego pejzażu. Plansze sprzedawano jako całość lub osobno. Seria cieszyła się niezwykłym komercyjnym powodzeniem, stąd wznowienia publikacji w kolejnych latach. Wydanie drugie przygotował już szwagier Collaerta – Theodor Galle, zaś trzecie – jego synowie Jan i Carel.

Pod koniec XVI wieku wydawnictwa o tematyce przyrodniczej cieszyły się dużym zainteresowaniem. Zasadniczą rolę w rozwoju naukowych metod badawczych odgrywała wówczas bezpośrednia obserwacja, zbieranie dokładnych danych, wykonywanie rysunków z natury. W celach edukacyjnych i popularyzatorskich przygotowywano albumy, które upowszechniały wiedzę o świecie w skondensowanej formie dostarczając przede wszystkim materiał ilustracyjny. W Piscium Vivae Icones Collaert wykorzystał wizerunki zwierząt wykonane z natury przez badaczy – Pierra Belona, Hipolito Salvianiego, Guillauma Rondeleta, Conrada Gesnera, na potrzeby literatury fachowej, a następnie umieścił je na tle środowiska charakterystycznego dla danego gatunku. W tym zakresie artysta posiłkował się obrazami i rysunkami Pietera Bruegla Starszego (którego mecenasem był Hieronymus Cock). Sceneria – malownicze krajobrazy z dużą liczbą sztafażowo potraktowanych postaci, zajętych swoimi codziennymi obowiązkami, została zaczerpnięta z obrazów Bruegla, zaś licznie rozmieszczone żaglowce skopiowano z serii rycin Statki żaglowe Fransa Huysa z 1565 roku, wykonanych według rysunków mistrza.

Plansza oznaczona numerem 22, ukazuje trzy ryby leżące na trawiastym brzegu. Dwie, opatrzone identyfikującym napisem łacińskim Carpio [Karp]. W tle rozciąga się rozlewisko rzeki, które ma przypominać, że chodzi o gatunek słodkowodny. Wokół, maleńkie postacie wykonują swoje zadania: dwaj chłopi płyną łódką, mężczyzna siedzi na brzegu skarpy z wędką, pastuszek gra owieczkom na flecie, chłop pogania krowy, mężczyźni zarzucają sieci. W oddali widok na pola z kępami drzew, wzgórza z zabudowaniami zamków oraz miasto z ciągnącymi się dachami domów i wieżami kościołów.

To sentymentalny obraz niderlandzkiej prowincji w trudnych czasach konfliktu, pogarszającej się sytuacji gospodarczej i spadku znaczenia miast takich jak Antwerpia – rodzinne miasto Adriana Collaerta.

oprac. Małgorzata Osobińska

Literatura:

Bóbr M., Mistrzowie grafiki europejskiej od XV do XVIII wieku, Warszawa 2000.

www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=3027066&partId=1

http://www.rarefishbooks.com/k2-categories/Books/304-collaert-adriaen-c-1560-1618.html