Tapiseria Apoteoza herbu biskupa Kajetana Sołtyka

Tapiseria została wykonana dla biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka (1715–1788) jako apoteoza jego herbu na okoliczność objęcia tronu biskupiego w 1759 roku. Biskup – zwolennik reform i uczestnik opozycji przeciwko królowi Stanisławowi Poniatowskiemu i „Familii” – na tzw. sejmie repninowskim (1767–1768) został uprowadzony przez Nikołaja Repnina wraz z biskupem kijowskim Józefem Andrzejem Załuskim, hetmanem wielkim koronnym Wacławem Rzewuskim oraz jego synem Sewerynem i wywieziony do Rosji. W Kałudze przebywał przez 5 lat. Po tym traumatycznym doświadczeniu, nie w pełni władz umysłowych, do końca życia mieszkał głównie w Kielcach, gdzie zmarł. W dobrach biskupich poczynił wiele inwestycji gospodarczych, a także modernizował w duchu rokoka wnętrza pałacu kieleckiego, czego przykładem do dziś jest sypialnia z zachowaną polichromią z herbowym orłem Sołtyków.

François Glaize to francuski tapisjer pracujący w połowie XVIII wieku dla polskich mecenasów: króla Stanisława Leszczyńskiego, biskupa Andrzeja Stanisława Kostki Załuskiego i króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Tkaniny zaliczane do warsztatu artysty stanowią dość liczny i ciekawy zespół zabytków. François Glaize (urodzony ok. 1715) przed przybyciem do Polski prawdopodobnie pracował w Dreźnie, we francuskiej manufakturze Jeana Pierre Merciera z Aubusson, prowadzonej od 1729 roku przez Jacquesa Nermota. Druga wojna śląska spowodowała upadek wytwórni w 1743. Być może to skłoniło Glaize’a do przeniesienia warsztatu do Warszawy i rozpoczęcia pracy pod opieką polskiego protektora. W 1758 roku biskup Załuski zawarł z artystą kontrakt na wykonanie dywanu, palek i wielu innych tkanin do kościoła pw. św. Stanisława w Rzymie. Cykl antepediów do kościoła św. Stanisława w Rzymie wykonanych przez Glaize'a według kartonów Tadeusza Konicza (Kuntze) zdobią  kartusze ze  scenami z życia świętego podtrzymywane przez orły podobne do przedstawionego na tapiserii kieleckiej. Po śmierci swojego protektora Glaize wykonał dla jego następcy omawianą tapiserię. Szczególny fakt objęcia przez Sołtyka biskupstwa krakowskiego mają podkreślać umieszczone na tkaninie atrybuty piastowanych godności, zgrupowane wokół czarnego orła  – herbu rodu Sołtyków, oraz inicjały CS – na tarczy herbowej. W centrum pionowej kompozycji artysta umieścił paludament zwieńczony mitrą książęcą, podtrzymywany przez nagie putto. Na jego tle przedstawiony został wspomniany orzeł z rozłożonymi skrzydłami, z koroną na szyi. Dosiada go putto z mieczem w prawej ręce. Przez jego pierś przechodzi wstęga Orderu Orła Białego widocznego poniżej – w okolicy głowy orła. Obok, z lewej strony, stoi trzecie putto trzymające insygnia funkcji biskupiej: pastorał i kapelusz z pięcioma chwastami. Z prawej, u dołu, leży kartusz z inicjałami CS oraz militaria (hełm z pióropuszem, napierśnik, armata i kule). W tle elementy pejzażu: pień drzewa, niebo. Brzegi obszyte srebrnym galonem. Kolorystyka tapiserii, typowa dla warsztatu Glaize’a, zamyka się w tonacji beżowo-szaro-złocistej z żywszymi (ale nie kontrastowymi) akcentami żółci i błękitu.

Oprac. Magdalena Śniegulska-Gomuła

Literatura

• Bender A., François Glaize — francuski tapiser pracujący w połowie XVIII w. dla polskich mecenasów, nowe ustalenia, „Roczniki Humanistyczne” 1997, t. XLV, z. 4, s. 257–271.
• Kwaśnik-Gliwińska A., Katalog zbiorów, Kielce 1991, s. 58–59.
• Powązka J., Ornat autorstwa François Glaize’a – francuskiego tapisjera działającego w Polsce w XVII w. ponownie odkryty, „Ochrona Zabytków” 2001, nr 54/1 (212), s. 104–108.