Prezentowana praca należy do cyklu Rowerzysta, zaliczanego do kanonu najwybitniejszych dzieł polskiej sztuki XX wieku, którym Mieczysław Wejman zainicjował nurt grafiki metaforycznej.

Mieczysław Wejman urodził się 19 maja 1912 roku w Brdowie na Kujawach. Po ukończeniu studiów na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych (dyplom na Wydziale Malarstwa w 1946 roku), związał się zawodowo z Akademią Sztuk Plastycznych w Krakowie (profesor, twórca Wydziału Grafiki, rektor ASP). Jako artysta wypowiadał się w zakresie grafiki, malarstwa sztalugowego, dekoracyjnego oraz ilustracji książkowej. Za swoją twórczość otrzymywał liczne nagrody, m.in. na Ogólnopolskich Wystawach Grafiki Artystycznej w Warszawie (I w 1956, II w 1959), Nagroda Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Belgradzie na IV Międzynarodowej Wystawie Grafiki w Lublanie (1961), Nagroda Krytyki na Wystawie Polskiej Grafiki Współczesnej w Essen (1965), Nagroda Państwowa I stopnia za wybitne osiągnięcia w grafice, a w szczególności za cykl akwafort Rowerzysta (1966), nagrody na I i II Międzynarodowym Biennale Grafiki w Krakowie (1966, 1968). Pracę dydaktyczną i artystyczną łączył z aktywnością społeczną: był Prezesem Zarządu Głównego Związku Polskich Artystów Plastyków oraz Prezesem Związku Polskich Artystów Malarzy i Grafików; uczestniczył w pracach Komisji Nagród Ministerstwa Kultury i Sztuki. Odegrał istotną rolę w organizacji w 1960 roku Ogólnopolskiego Biennale Grafiki w Krakowie, przekształconego w 1966 roku w Międzynarodowe Biennale – imprezy skupiającej najlepszych grafików z kraju i z zagranicy. Brał udział w konferencjach, był autorem szeregu publikacji z zakresu historii i teorii sztuki. Zmarł 27 listopada 1997 roku.

Artysta znany był z tego, że pracował cyklami. Rowerzysta to najpopularniejszy, wielokrotnie nagradzany i najważniejszy zespół prac Wejmana. Składa się z 27 plansz graficznych, wykonanych w latach 1964–1970. Większość stanowią akwaforty. Noszą one tytuł cyklu, oraz rzymską numerację, a późniejsze plansze również literkę „a”. W katalogach wystaw z lat 80. (Radom, Sandomierz) można znaleźć odrębne tytuły poszczególnych prac, np. prezentowana grafika Rowerzysta X została nazwana Pogarda.

Ostatecznie jednak twórca nie zdecydował się tytułować plansz, nie chcąc narzucać narracji. Nawet numeracja, która nie oddaje chronologii powstawania, wprowadza pewną dowolność w zestawianiu i interpretacji prac przez odbiorcę.

Elementem spajającym cykl jest główny bohater – Rowerzysta, uosobienie człowieka współczesnego, osamotnionej, niezależnej jednostki, która nieustannie narażana jest na starcie z „maszynerią współczesnego świata, nasyconego mnogością ludzi i przedmiotów”.

Sam Mieczysław Wejman pisał:

„Pamiętając o tym, że jedną z istotnych funkcji sztuki jest tworzenie symboli, starałem się znaleźć proste wskazanie plastyczne, że chodzi o człowieka współczesnego, jako indywiduum. Rower – maszyna zbudowana z elementów nowoczesnej techniki, sprzężona z człowiekiem, w swoim rodzaju doskonała – pomyślany jest i przeznaczony dla jednego człowieka. Określa siebie i jego w kategoriach indywidualnych”.

Plansza nr X przedstawia mężczyznę, oddanego schematycznie, bez twarzy, leżącego na prawym boku, z przewróconym rowerem. Jego postawa, gesty sygnalizują bezradność w zderzeniu z rozbitym samochodem. Tę horyzontalną kompozycję zaburza element wertykalny po prawej stronie – pokazana fragmentarycznie od tyłu postać kobieca (wizerunek żony artysty), w butach na wysokim obcasie, małymi krokami zmierzająca w kierunku „poszkodowanego”.

W zbiorach Działu Rycin MNKi znajduje się jeszcze jedna praca z cyklu – Rowerzysta VIII a.

Oprac. Małgorzata Osobińska

Literatura:

Gryglewicz T., Kraków i artyści. Teksty o malarzach i grafikach środowiska krakowskiego drugiej połowy wieku XX, Kraków 2005.

Olkiewicz J., Mieczysław Wejman, Warszawa 1965.

Mieczysław Wejman. Rowerzysta: akwaforty i szkice z lat 1957–1971, katalog wystawy, Kraków 2006.

Mieczysław Wejman, Rowerzyści, katalog wystawy, Galeria 37,2, Radom 1980.

Mieczysław Wejman rozmawia z Redakcją, „Projekt” 1983, nr 5–6, s.17–21.