Działająca w Piotrkowie Trybunalskim huta Hortensja była jedną ze znaczniejszych firm produkujących szkło w międzywojennej Polsce. Przyczyniła się do tego urozmaicona oferta, dowodem czego jest reklamujący ją katalog, wydany w 1936 roku.
W składającej się z trzech części publikacji znaleźć można propozycje szkła do oświetlenia naftowego i gazowego oraz bogaty zestaw niezwykle popularnego wówczas szkła prasowanego, od miejsca jego wynalezienia i sposobu wytwarzania nazwanego amerykańskim lanym. Projekty szkła prasowanego zajmują ponad połowę katalogu – i nie jest to niczym dziwnym – było to szkło proste w wykonaniu przy pomocy prasy ręcznej lub automatycznej i nie wymagające dużych umiejętności od hutników, a przez to niezbyt pracochłonne i dlatego tanie. Charakteryzowało się znacznym, ze względu na grube ścianki, ciężarem, a także mniejszą przejrzystością.

Jego przeciwieństwem były wyroby, których wzory zostały zamieszczone w drugiej części katalogu, określone jako szkło stołowe gładkie i szlifowane. Były one uzyskiwane na drodze ręcznego wydmuchiwania gorącej masy szklanej. Część z zawartych w katalogu projektów przedstawia szkło wydmuchiwane, nazywane optycznym. Przykłady tego rodzaju szkła znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach, są to: karafka, kieliszek i kloszyk.

W jaki sposób pozyskiwano szkło optyczne? Ciekawostkę stanowi fakt, że było to szkło, które zdobienia zyskiwało już w trakcie wytwarzania. Gorącą masę szklaną wdmuchiwano do formy, której ścianki od wewnątrz zdobione były motywem pionowych żeber. W dalszej kolejności tak otrzymaną bańkę szklaną z odbitą na jej powierzchni reliefową dekoracją rozdmuchiwano, sprawiając, że powierzchnia otrzymanego tą techniką naczynia zdobiona była puklami (rozciągniętymi płaszczyznami o półkulistym lub łezkowatym kształcie) zawierającymi się między ledwo widocznymi żebrami, objawiającymi się jako ciemniejszy cień. Ponieważ tę metodę zdobienia stosowano podczas wykonywania szklanych przedmiotów, nazywano ją metodą hutniczą („na gorąco”), w przeciwieństwie do metody dekoracji nanoszonej na gotowe już szkła (szlifowanie, malowanie), nazywanej zdobniczą
(„na zimno”). Należy jednak zaznaczyć, że szkła zdobione metodą „na gorąco”, mogły być również zdobione potem „na zimno”, np. szlifowane.

Szkło optyczne, w odróżnieniu od prasowanego, było zazwyczaj lżejsze i bardziej przezroczyste.
Miało cieńsze, dzielone na sekwencje ścianki. Szkło optyczne barwione w masie cechowały dodatkowe efekty:
u dołu i na łukach profilowych naczyń kolor szkła wydaje się  intensywniejszy, a na mocno wydętych fragmentach naczyń – delikatniejszy.

Doskonałą ilustracją szkieł optycznych produkowanych w hucie Hortensja są wspomniane już naczynia z naszych zbiorów. Karafka, kieliszek i kloszyk wykonane zostały z przejrzystego szkła barwionego w masie na
kolor rozalinowy (łososiowy), a ich stopy i korek karafki – z nieprzejrzystego szkła czarnego. Karafka ma delikatny, opływowy kształt. Jej korpus przypomina odwrócony stożek, a w jego dolnej części widać 12 rozchodzących się promieniście pukli. Korpus przechodzi w szyjkę szeroką u dołu, zwężającą się w środku i rozchylającą lekko ku górze. Kloszyk ma czaszę na rzucie kolistym, mocno spłaszczoną i zwężającą się ku dołowi uskokami, a na niej, podobnie jak na karafce – 12 promienistych pukli. Podziały optyczne najmniej widoczne są na kieliszku, mającym czaszę o rzucie kolistym, zwężającą się ku dołowi na styku z pierścieniami wieńczącymi stopę.

Oprac. Anna Pietrzak

Literatura:

• Badziak K., Puś W., Pytlas S., Szklana Hortensja. Dzieje huty w Piotrkowie Trybunalskim, Łódź 1982.
• Drahotova O., Szkło europejskie, przeł. A. Borowiecki, Warszawa 1984.
• Katalog do cenników ABC Belgijskiej Spółki Akcyjnej Towarzystwa Akcyjnego Przemysłowego i Handlowego dawniej przedsiębiorstw Emila Haeblera Oddział: Huta Szklana Hortensja w Piotrkowie Trybunalskim, 1936
• Nowotny W., Technologia zdobienia szkła, Warszawa 1978.
• Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. K. Kubalska-Sulkiewicz, Warszawa 1996.