Król Władysław IV według Rubensa

Vladislavs IV, D.G. Rex Poloniae, po 1632
Autor nieznany
Peter Paul Rubens (1577–1640) – pierwowzór malarski
Paulus Pontius (1603–1658) – pierwowzór graficzny
miedzioryt, papier; 31 x 19,5 cm
napisy: „VLADISLAUVS IV.D.G.REX POLONIAE,/MAGNVS DVX LITVANIAE, PRUSSIAE, MAZOVIAE,/SAMOGITIAE, LIVONIAEQ; NEC NON SUECORVM, GOTHORVM,/VANDALORVMQ HEREDITARVS REX, ELECTVS MAGNVS DVX MOSCOVIAE etc."
MNKi/GR/2495

Portret, obok przedstawień alegorycznych oraz scen historycznych, był szeroko stosowanym elementem propagandy i reklamy własnej osoby w czasach nowożytnych. A Władysław IV Waza niewątpliwie należał do władców szczególnie zabiegających o sławę. Nie dziwi zatem fakt, że posiada on jedną z najbogatszych ikonografii w sztuce polskiej spośród wszystkich monarchów, zarówno pod względem ilości, jak i różnorodności ujęć. Najliczniejszy zestaw wizerunków drugiego Wazy stanowią jego wyobrażenia w grafice.

Pierwowzorem malarskim prezentowanej ryciny był portret Władysława wykonany przez Petera Paula Rubensa, w czasie młodzieńczej podróży królewicza po Europie Zachodniej w latach 1624–1625. Zlecenie to Rubens otrzymał od infantki Izabeli, namiestniczki Niderlandów Hiszpańskich, we wrześniu 1624 roku, kiedy syn Zygmunta III gościł na dworze w Brukseli. Portret przedstawiający Władysława na tle kotary, ubranego w strój hiszpański, zdobił galerię pałacu Koudenberg do momentu pożaru w 1731 roku. Znany jest jednak z replik warsztatowych namalowanych na prośbę Władysława, które miały trafić m.in. na dwór polski. Najbardziej znana kopia należąca od 1929 roku do zbiorów Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku, prezentowana jest obecnie jako depozyt w Zamku Królewskim na Wawelu.

Na zamówienie królewicza wykonano także wzorowany na malowidle Rubensa sztych (miedzioryt), przeznaczony dla szerszego grona odbiorców, w związku z tym opatrzony szczegółowym podpisem wymieniającym wszystkie tytuły portretowanego.

Warto wspomnieć, że Rubens w przeciwieństwie do Rembrandta nie był grafikiem ani z wykształcenia, ani z praktyki artystycznej i samodzielnie nie wykonywał rycin. Dla Flamanda grafika była tylko środkiem służącym reprodukowaniu własnych dzieł malarskich. Tym niemiej wywarł on tak silny wpływ na rozwój grafiki XVII wieku, że mówi się o odrębnym nurcie zwanym szkołą graficzną Rubensa. Współpracowali z nim najbardziej utalentowani sztycharze epoki jak Lucas Vorstermann, czy Paulus Pontius, uznany za najlepszego interpretatora portretów mistrza. To on rytował portret Władysława Wazy w 1624 roku, prawie natychmiast po powstaniu malowidła. Miedzioryt Pontiusa otwiera długą listę naśladownictw graficznych wykonanych przez artystów znanych z nazwiska, np.: Jacob van der Heydel, Nicolas Perrey, Mattheus Merian, Balthazar Moncornet, jak i anonimowych. Tworzyli oni wierne kopie przedstawienia, bądź jego trawestacje.

Sztych ze zbiorów MNKi to jedna z anonimowych prac wykonana niewątpliwie w oparciu o archetyp rubensowski, z oczywistymi zmianami: postać Władysława przedstawiona w lustrzanym odbiciu, w popiersiu, ujęta w owalną ramę. Modyfikacji uległ również podpis identyfikujący postać jako króla Władysława IV. Zatem portret królewicza został przekształcony i wykorzystany do promocji monarchy.

Sama figura Władysława ukazanego z lekko opadającymi na uszy włosami, wąsem i hiszpańską bródką, ubranego w ciemny kaftan i białą koszulę z koronkowym kołnierzem, z płaszczem przerzuconym przez ramię i kapeluszem ozdobionym szkofią, oraz z orderem Złotego Runa na piersi, jest bliska wzorcowi Pontiusa, co potwierdza wysoki poziom tej pracy.

Analogiczne odbitki znajdują się w najlepszych kolekcjach muzealnych, m.in. Zamku Królewskiego w Warszawie i Muzeum Narodowego w Warszawie (ze zbioru przekazanego przez Dominika Witke-Jeżewskiego).

Oprac. Małgorzata Osobińska

Portret Władysława Zygmunta, księcia Polski i Szwecji, Paulus Pontius, 1624, ze zbiorów Metropolitan Museum of Art, NY

Literatura:

Chrościcki J., Rubensowskie portrety Wazów, w: Rubens, Niderlandy i Polska. Materiały sesji naukowej Łódź 25–26 lutego 1977, red. J.A. Ojrzyński, Łódź 1978, s. 42–61.

Mierzwiński M., Władysław IV w grafice XVII i XVIII wieku. Katalog wystawy, Malbork 1987.

Portret królewski w grafice. Katalog wystawy Tow. Opieki nad Zabytkami Przeszłości urządzonej ze zbiorów Dominika Witke-Jeżewskiego w roku 1925 w Warszawie, Warszawa 1925.

Szkoła graficzna Rubensa. Katalog rycin ze zbiorów Gabinetu Rycin BUW, oprac. E. Budzińska, Warszawa 1975.

Waźbiński Z., Władysław IV jako „artis pictoriae amator”. Przyczynek do polityki artystycznej Wazów (cz. I), w: Rubens, Niderlandy i Polska. Materiały sesji naukowej Łódź 25–26 lutego 1977, red. J.A. Ojrzyński, Łódź 1978, s. 62–79.