Posiłek

Posiłek
Stanisław Bąk (1931–1986)
Bieliny, 1985
płótno, olej
wys. 52, szer. 71 cm
MNKi/E/5583

Obraz Stanisława Bąka zatytułowany Posiłek ukazuje typową scenkę rodzajową z życia codziennego wiejskiej rodziny, która niewątpliwie była artyście dobrze znana z własnych doświadczeń. Artysta uwiecznił wnętrze typowej wiejskiej chałupy, które można było spotkać na polskiej wsi przed II wojną światową, a często i kilkanaście lat później. Dlatego obraz ma dużą wartość dokumentacyjną. Potwierdzają to też badania terenowe, które prowadzone były przez pracowników muzeum w latach 70. XX wieku w podkieleckich miejscowościach. Zachowane opisy wyposażenia wnętrz wręcz idealnie pasują do sceny przedstawionej na płótnie.

„Dom jest mały, składa się z sieni i izby nazywanej chałupą. (…) w izbie jest i zawsze była podłoga z desek. Obecnie w domu są dwa stoły: jeden służy do jedzenia posiłków, drugi jest ołtarzykiem domowym. Dawniej był tylko stół – ołtarzyk, a posiłki jedzono przy ławie. Dzieci siedziały na pieńkach lub stały”.

Opis domu w Górnie, który został zbudowany w 1907, ale właścicielka mieszkała w nim jeszcze w 1972 roku.

W prawej części kompozycji znajduje się bielony piec kuchenny, który był najważniejszym elementem domu. Na nim przygotowywano posiłki, w nim pieczono chleb, on też dawał tak potrzebne ciepło domownikom. Dlatego w izbie, w której się znajdował, mieszkała cała, nawet wielodzietna rodzina. Dzieci zazwyczaj spały na ławach dostawionych do pieca lub na siennikach leżących na ziemi. Latem było mniej tłoczno, gdyż młodsze pokolenie przenosiło się na noc do stodoły.

Sięgnijmy znów do badań muzealników i zachowanych opisów:

„Piec z kamieni i cegły oblepiony gliną, pobielony wapnem zabarwionym na kolor niebieski. W czeluści pieca chlebowego, która podczas gotowania na kominie dość długo zachowuje ciepło, stawia się garnki z gotowymi potrawami, spożywanymi kilka godzin po obiedzie. Na krawędzi kapy stawiano sól, herbatę, młynek, zapałki”.

W lewej części obrazu widzimy szafę kuchenną, ozdobioną u góry elementem dekoracyjnym.

„Talerze stały w szafie kuchennej, oparte o ściankę – była to parada. Garnki trzymano w podszafiu i na kominie. Kubki – fajansowe i emaliowane przechowywane były w szafie, przed talerzami”.

„Wiadro z wodą do picia i gotowania stało bezpośrednio na podłodze koło komina”.

Trudno stwierdzić jaki posiłek je rodzina przedstawiona na obrazie. Z pewnością nie była to jednak wykwintna potrawa, gdyż jeszcze w pierwszej połowie XX wieku mieszkaniec polskiej wsi jadał mięso co najwyżej w niedzielę. Ludowe powiedzenie głosiło „chłop je mięso, kiedy kura chora, albo on chory".

„Na środku ławy stawiano żelazny garnek lub ceramiczną misę tzw. skorupę z ziemniakami. Po obu jego stronach, przy końcach ławy umieszczano dwie gliniane miski z jednakową zawartością – była w nich albo kapusta, albo barszcz. Domownicy siadali wokół ławy, czerpiąc ziemniaki wszyscy z garnka i zupę z misek. Jedli łyżkami drewnianymi, a potem kupowano metalowe”.

Obraz Posiłek został przekazany w 2018 roku do Działu Sztuki Ludowej w darze przez żonę artysty Zofię Bąk.

Stanisław Bąk żył w latach 1931–1986. Nazywany był malarzem wsi rodzinnej, gdyż większość malowanych scen umieszczał w autentycznym pejzażu i zabudowie Bielin.

Lubił portretować sąsiadów, malował też pejzaże, konie i kwiaty. Największą sławę przyniosły mu jednak obrazy ukazujące wydarzenia rodzinnej wsi, jak np. Wesele w Bielinach, Zielna w Bielinach, Odpust w Bielinach, Kolędnicy. Za pracę na rzecz kultury otrzymał odznakę Zasłużony Działacz Kultury. Należał do Stowarzyszenia Twórców Ludowych. W zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach znajduje się 16 prac tego autora, z czego cztery zostały w 2018 roku podarowane przez żonę artysty – Zofię Bąk oraz jego córkę Jolantę Winiarską.  

Oprac. Anna Latos-Paryska

W materiale wykorzystano informacje z badań terenowych przeprowadzonych w Górnie, Belnie i Ciekotach.