Krzesiwo sztabkowe

Miejsce pochodzenia: nieznane
Chronologia: okres wpływów rzymskich / kultura przeworska
Surowiec: żelazo
Wymiary: dł. 10,7, szer. 0,8–1,7, grub. 0,5 cm
Nr inw.: MNKi/A/3843/1

W przechowywanej w zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach kolekcji księdza Stanisława Skurczyńskiego znajduje się niepozorny przedmiot, który w pradziejach miał wpływ niemal na wszystkie sfery ludzkiej aktywności. Mowa tutaj o żelaznym krzesiwie w formie płaskiej sztabki o jednym końcu rozszerzonym, a drugim przechodzącym w uszko, które najprawdopodobniej służyło do zawieszania przedmiotu przy pasie. Takie narzędzia powszechnie używane były na ziemiach polskich w okresie wpływów rzymskich. Są one na tyle często notowane, że w literaturze obcojęzycznej noszą nazwę „krzesiw polskich”. Po raz pierwszy pod względem typologicznym i chronologicznym tego rodzaju zabytki zostały opracowane w 1985 roku przez Andrzeja Kokowskiego, a ponad dekadę później temat ten ponownie poruszył Mirosław Jonakowski.

Krzesiwa sztabkowe uznawane są za najważniejszy elementem podstawowego zestawu do krzesania ognia, który używany był przez ludność kultury przeworskiej. W jego skład, oprócz opisywanego narzędzia, wchodził również krzesak (np. krzemień, piryt) oraz materiał łatwopalny (np. hubka, siarka). Taki zestaw do krzesania ognia, który w okresie wpływów rzymskich pełnił funkcję zapalniczki, był własnością przede wszystkim mężczyzn, którzy nosili je przy pasie.

Proces pozyskiwania ognia przy użyciu takiego zestawu jest stosunkowo prosty. Czynność tę możemy zrekonstruować na podstawie materiałów archeologicznych, źródeł etnograficznych oraz przeprowadzonych eksperymentów. Polegał on na uderzaniu żelaznym krzesiwem w krzesak uzyskując iskrę, która upadając na hubkę zaczynała się tlić. Powstały żar rozdmuchiwano i dokładano materiał łatwopalny uzyskując w ten sposób ogień. Czynność ta wykonywana przez wprawioną osobę mogła trwać zaledwie chwilę.

Opracowanie: Beata Polit

Bibliografia:

Jonakowski M., Komplet narzędzi do krzesania ognia w kulturze przeworskiej ze szczególnym uwzględnieniem krzesiw sztabkowatych, w: Concordia. Studia ofiarowane Jerzemu Okuliczowi-Kozarynowi w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin, red. W. Nowakowski, Warszawa 1996, s. 93–104.

Kokowski A., Die Feuerstahlwerkzeuge der Przeworsk-Kultur, w: Memoires archeologiques, red. A. Kokowski, Lublin 1985, s. 109–127.

Mączyński P., Polit B., Wytwory krzemienne z cmentarzyska z późnej starożytności Nejzac na Krymie, „Wiadomości Archeologiczne” 2016, t. 67, s. 175–193.