Plakieta z widokiem fabryki w Ćmielowie

Bolesław Polankiewicz,
1910–1912
wys. 9 cm, szer. 12,1 cm
porcelana, farby naszkliwne,
malowanie ręczne, złocenie

Autorem przedstawienia fabryki porcelany w Ćmielowie na plakiecie jest Bolesław Polankiewicz – artysta malarz i grafik, uczeń szkoły krajobrazowej Wojciecha Gersona. Polankiewicz rozpoczął pracę w Ćmielowie w 1905 roku i przez kilkanaście lat kierował działem zdobniczym fabryki. Jeszcze przed I wojną światową zaprojektował dekorację, prezentującą polskie typy ludowe, stosowaną na talerzykach deserowych w latach trzydziestych. W lustrze każdego
z nich znajduje się czarne, rysunkowe popiersie mężczyzny opatrzone podpisem, np.: Z ŁOWICKIEGO, Z KRAKOWSKIEGO, Z ZAKOPANEGO. Kołnierze talerzy zdobią szlaki złożone z motywów zaczerpniętych z ornamentyki ludowej każdego z regionów, np. pawich piór przy Krakowiaku, czy serc i rozet przy Góralu. Spod ręki Polankiewicza wyszły monochromatyczne przedstawienia zabytków polskich, m.in. ruin zamku w Szydłowcu i Mysiej Wieży w Kruszwicy.  

Artysta opuścił Ćmielów na początku lat dwudziestych i przeniósł się do fabryki fajansu Stanisława Mańczaka w Chodzieży, gdzie od 1924 roku kierował malarnią. Jego miejsce w Ćmielowie zajął, pracujący od 1908 roku, Józef Jaworski.

Plakieta stanowi ciekawy materiał ikonograficzny do historii ćmielowskiej wytwórni. Jeszcze kilka lat wcześniej, bo w 1907 roku w Dekanacie opatowskim zamieszczono niewielką rycinę z przedstawieniem fabryki. Ukazano na niej piętrowy murowany budynek o trzech skrzydłach, nieodbiegający kształtem od zilustrowanego w „Biesiadzie Literackiej” z 1885 roku, z tą różnicą, że na dziedzińcu nie było wcześniej drewnianego budynku, a raczej szopy o spadzistym dachu. Wszystkie fabryczne zabudowania ogrodzone są drewnianym płotem. Na malowanej przez Polankiewicza plakiecie z lat 1910–1912 wytwórnia została ukazana z innej perspektywy. Budynków fabrycznych jest znacznie więcej niż w 1885 roku. Na dziedzińcu stoi podłużny, parterowy o spadzistym dachu, przed nim, wprost na gruncie komin – na całym przedstawieniu można naliczyć ich aż siedem, co może świadczyć o rozwinięciu produkcji. Za głównym gmachem pojawiły się wyższe, piętrowe budynki i to do nich należy większość przedstawionych kominów. Przed dziedzińcem, po staremu, stoją niskie składy.

 
Jan Wiśniewski, Dekanat opatowski, Radom 1907, s. 43, źródło: Biblioteka Cyfrowa UMCS

Oprac. dr Magdalena Śniegulska-Gomuła

Literatura:

„Biesiada Literacka” 1885, nr 17.

Kostuch B., Ceramika z pierwszej połowy XX wieku w kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, Kraków 2001.

Kostuch B., Polska porcelana, Kraków 2003.

Śniegulska-Gomuła M., Od manufaktury magnackiej do przemysłu. Ceramika ćmielowska w zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach, Kielce 2015.

Wiśniewski J., Dekanat opatowski, Radom 1907.