Dzwonek szkolny mosiężny

Czas powstania: 2 poł. XIX w.
Materiał: mosiądz (czasza), żeliwo (serce), drewno (rączka)
Wymiary: wys. 6 cm, średnica 8,5 cm
Zakupiony w roku 2007

Dwa tygodnie temu w polskich szkołach obchodziliśmy rozpoczęcie nowego roku szkolnego. Nie ma sygnału, który bardziej kojarzony byłby z tym wydarzeniem niż dźwięk dzwonka szkolnego. Jak śpiew skowronka zapowiada nadejście wiosny, tak charakterystyczne brzmienie roznoszące się po korytarzach placówek edukacyjnych, zwiastuje uczniom początek okresu wytężonej pracy umysłowej. Następnie, na przestrzeni kolejnych dziesięciu miesięcy, każdego dnia, wita żaków, z precyzją zegarka odmierzając kolejne godziny lekcyjne i przerwy, by na końcu obwieścić nadejście upragnionej przerwy wakacyjnej. Wielu osobom jeszcze przez lata po opuszczeniu murów szkoły rozbrzmiewa we wspomnieniach dźwięk szkolnego dzwonka…

Dzwony w Europie pojawiły się na przełomie VI i VII wieku, chociaż np. w Chinach i Egipcie znane były już w czasach starożytnych. Ich dźwiękom przypisywano znaczenie mistyczne, one same znalazły swoje zastosowanie w czasie sprawowania ważnych obrzędów głównie o podłożu religijnym. Wierzono, że dźwięk dzwonu pomaga zmarłym przejść na drugą stronę a żywych chroni przed kataklizmami. Z czasem zaczęto używać ich dźwięku do informowania o ważnych wydarzeniach czy też do ostrzegania przed niebezpieczeństwami.

Obecność dźwięku dzwonu w placówkach edukacyjnych również posiada bogatą tradycję. Początkowo montowano duże dzwony na specjalnych uchwytach na zewnętrznych ścianach budynków lub budowano dzwonnice w pobliżu szkół. Korzystanie z tego typu przedmiotów było jednak dla personelu niewygodne, dlatego zastąpiono je mniejszymi i wygodniejszymi w użyciu dzwonkami ręcznymi.

W dawnych szkołach przeważnie używane były przez woźnych, którzy, przemierzając szkolne korytarze, dzwonili kilka razy dziennie obwieszając tym samym początek lub koniec lekcji. Służyły one również nauczycielom. W salach szkolnych zajmowały zaszczytne miejsce na biurku belfra lub w pobliżu katedry, aby zawsze być w zasięgu ręki.

Dźwięk dzwonka – o ile zwiastował koniec lekcji – był przez uczniów pożądany i oczekiwany. W sytuacji, kiedy zapowiadał początek zajęć lub był wykorzystywany do zaprowadzenia w klasie porządku, raczej drażnił. Niektórzy nauczyciele bowiem wykorzystywali jego dźwięk, kiedy ustne napomnienia zawodziły a istniała obawa rychłej utraty głosu. Ręcznych dzwonków w polskich szkołach używano do lat sześćdziesiątych XX wieku, później zastąpiły je dzwonki elektryczne.

Mosiężny ręczny dzwonek z 2 połowy XIX wieku zobaczyć (i usłyszeć) można w Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego, oddziale Muzeum Narodowego w Kielcach. Eksponat, wykonany techniką odlewania, posiada drewnianą rączkę i żeliwne serce. Jego dźwięk przywodzi na myśl klimat starej szkoły. O roli dzwonka wspomina Stefan Żeromski w powieści Syzyfowe prace: „Gdy znowu rozlegał się dzwonek, hałas wielkimi falami szybko i raptownie opadał, zamieniał się w gwar, w szmer przyciszonych rozmów, w szmer przedziwny, którego brzmienie człowiek do starości pamięta…”.

Opracowanie: Magdalena Del

Literatura:
Kopaliński W., Słownik symboli, Warszawa 2012.
Martyniuk M., Szkolny dzwonek – atrybut uczniowskiej codzienności, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja: kwartalnik myśli psychologiczno-pedagogicznej” 2012, nr 3 (59), s. 57–73.
Żeromski S., Syzyfowe prace, Kielce 2014.