Kielich z monogramem wiązanym EP i rosyjskim orłem dwugłowym

Kielich z monogramem wiązanym EP 
i rosyjskim orłem dwugłowym
Czechy, huta nieznana, 
poł. XVIII w. 
szkło bezbarwne, złota folia 
MNKi/R/148

W XVIII wieku Czechy były jednym z prężniej działających europejskich centrów szklarskich. Na renomę pracowały przez stulecia, ale to na przełomie XVI i XVII wieku, kiedy zasłynęły z produkcji wyrobów zdobionych szlifami, ugruntowały swoją wysoką rangę. Kilkadziesiąt lat później zakończone pomyślnie eksperymenty nad pozyskaniem szkła o dużym stopniu przejrzystości, twardości i wysokim współczynniku załamywania światła, nazwanego następnie szkłem kryształowym, pozwoliły na utrzymanie czołowej pozycji. Jednak ówczesne huty czeskie słynęły nie tylko z wytwarzania szkła kryształowego i bogato dekorowanego szlifami.

W pierwszej połowie osiemnastego stulecia charakterystycznymi wyrobami dla tamtejszych wytwórni były tzw. zwischengoldgläser, czyli naczynia dwuścienne, dekorowane między ściankami czaszy złotą lub srebrną folią. Wyroby takie znano już w starożytności. Wówczas złotą folię nałożoną na powierzchnię naczynia chroniono przed zniszczeniem, pokrywając ją roztopionym szklanym proszkiem. W 1679 roku, nawiązującą do starożytnych metod, produkcję szkła dwuściennego upowszechnił Johann Kunckel, opisując ją w Ars vitraria experimentalis. 

W XVIII wieku szkła dwuścienne powstawały przez połączenie dwóch naczyń: większego – zewnętrznego i mniejszego – wewnętrznego. Na zewnętrznej ściance mniejszego naczynia umieszczano zdobioną grawerowaniem folię, a następnie wkładano je do naczynia większego. Miejsce łączenia obu naczyń za pomocą lakieru żywicznego znajdowało się początkowo w krawędzi wylewu czaszy, potem umieszczano je zazwyczaj nieco poniżej niej.

Tematykę grawerowanych na folii przedstawień stanowiły sceny rodzajowe i religijne, motywy heraldyczne i ornamenty.

Dodatkowym elementem dekorującym naczynia ze złotą lub srebrną folią pomiędzy ściankami było fasetowanie – zdobienie powierzchni szkła przez jej zeszlifowanie w taki sposób, że szlifowane fragmenty układały się względem siebie pod lekkim kątem, co potęgowało zjawisko załamywania i rozszczepiania światła i pozwalało tym samym na zwiększenie efektów barwnych oraz czyniło powierzchnię naczynia bardziej świetlistą.

W zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach znajduje się jeden dwuścienny kielich z czeskiej huty z około połowy XVIII wieku. Jego czasza z jednej strony zdobiona jest wygrawerowanym w złotej folii monogramem wiązanym EP (caryca Elżbieta Pietrowna) z liści przypominających akant, ujętym po bokach gałązkami, a u góry zwieńczonym koroną. Z drugiej widnieje rosyjski orzeł dwugłowy, trzymający w szponach berło i jabłko królewskie,  na korpusie dekorowany tarczą z wizerunkiem świętego Jerzego zabijającego smoka. Wnętrze naczynia oraz jego trzon są fasetowane.

Oprac. Anna Pietrzak

Literatura:

Drahotova O., Szkło europejskie, przeł. A. Borowiecki, Warszawa 1984. 

Kwaśnik-Gliwińska A., Szkło europejskie XVII–XX wieku ze zbiorów Muzeum Narodowego w Kielcach. Katalog wystawy czasowej w Westfälisches Industriemuseum Glashütte Gernheim, Kielce 2003.