Narciarz

Figurka Narciarz
projekt Józef Szewczyk
1938
wys. 23 cm, podstawa 21,5 x 10,8 cm
porcelana; malowanie natryskowe i ręczne
MNKi/R/1780

Wkrótce po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w roku 1919, jako IV wydział Szkoły Przemysłu Artystycznego w Krakowie, noszącej później nazwę Państwowej Szkoły Sztuk Zdobniczych, powstała druga w kraju pracownia ceramiczna o charakterze szkoleniowym. Jej kierownictwo objął Tadeusz Szafran (1886–1955), dzięki któremu wydział stał się jednym z ważniejszych ośrodków kształcenia ceramików. Szafran był artystą o znakomitym przygotowaniu zawodowym. Podczas studiów w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (1905–1910) uczęszczał zarówno do klas malarstwa, jak i rzeźby. W 1912 roku podjął naukę w Königliche Keramische Fachschule w Höhr koło Koblencji, a od 1913 do 1914 kierował klasą ceramiki w szkole rzemiosł artystycznych (Kunstgewerbeschule) w Weimarze, gdzie dyrektorem był Henry van de Velde – belgijski malarz, architekt i projektant wnętrz, popierający ideę związania twórczości artystycznej z przemysłem. Od marca 1921 pracował jako nauczyciel kontraktowy w Państwowej Szkole Przemysłowej w Krakowie; od czerwca 1922 był tam nauczycielem etatowym. 

Tadeusz Szafran, którego twórcza osobowość i poglądy na sztukę krystalizowały się w kręgach, na które oddziałały idee Deutsche Werkbund, kierował krakowskim wydziałem ceramiki do 1933 roku. Jego uczniami byli m.in. późniejsi projektanci Ćmielowa: Bogumił Marcinek, Zygmunt Błaszczyk, Karol Zabłocki i Józef Szewczyk. Kierowaną przez artystę klasę ceramiki nazywano często „Szkołą Szafrana”. Aby zainteresować przedstawicieli przemysłu dorobkiem wychowanków, uczelnia organizowała coroczne przeglądy projektów i prac, często połączone z ich sprzedażą na rzecz szkoły. Szafran współpracował z fabryką w Ćmielowie okazjonalnie. Znacznie większy wpływ na produkcję zakładu mieli jego uczniowie: Bogumił Marcinek, Józef Szewczyk oraz Zygmunt Błaszczyk.

Józef Szewczyk został zatrudniony w fabryce ćmielowskiej w 1936 roku. Jego najbardziej znanym przedwojennym projektem jest Narciarz z 1938 roku, zaprojektowany z okazji Mistrzostw Świata Międzynarodowej Federacji (FIS) w Zakopanem, otwartych 11 lutego 1939 roku. Figurka, zjeżdżającego na nartach zawodnika, była wykonywana, podobnie jak wiele innych z tego czasu, w kilku wersjach kolorystycznych. Jej podstawa ma formę fragmentu stoku górskiego. Mężczyzna, zjeżdżający na nartach, ubrany jest w sweter i szerokie spodnie, na szyi ma szal. W dwudziestoleciu międzywojennym narciarze nie nosili specjalnych strojów sportowych, nie było kombinezonów narciarskich ani kasków. Aby sprostać wymogom ówczesnej elegancji, skoczkowie występowali z krawatem lub muszką pod szyją. Charakterystyczne dla zawodników były wełniane spodnie „pumpy” – zgodnie z obowiązującą modą – wpuszczane w skarpety. 

W 1939 roku w Zakopanem stanęło na starcie 500 zawodników reprezentujących 13 krajów. Zawody uroczyście otworzył prezydent Ignacy Mościcki. Gwiazdą wśród polskich narciarzy był zakopiańczyk Stanisław Marusarz – skoczek, dwuboista, biegacz, zjazdowiec. W czasie II wojny światowej był nieustraszonym kurierem tatrzańskim, żołnierzem AK. Po wojnie wrócił do Zakopanego. Ostatni skok oddał w 1981 roku w wieku 68 lat. Zmarł w 1993 roku.

    Kolejne projekty Józefa Szewczyka związane są już z okresem wojny. Dorobek artystów zatrudnionych w wytwórni ćmielowskiej w czasie okupacji – Franciszka Kalfasa, Józefa Szewczyka, Zofii Stockard Bernkopf, Józefa Kwietnia i Haliny Burtanówny, zaprezentowano w 1945 roku w Krakowie na wystawie zorganizowanej przez Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych. Wystawione wówczas prace Szewczyka to figurki: Pies, Św. Jerzy, Damy w krynolinie, Sarenki, Baletnice, Zamyślona, Biust kobiety oraz bombonierka Łowy na jelenia, patera Portret pani i popielniczka Kaczki. Artysta jest też autorem popielnicy Krupka z satyrycznie przedstawianą postacią kapitalisty. W zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach twórczość Szewczyka reprezentuje figurka Zamyślona i popielniczka Kaczki, podstawa do lampy z siedzącą dziewczyną z 1937 roku i omawiany Narciarz.

Oprac. dr Magdalena Śniegulska-Gomuła

Bibliografia

• Baraniak M., Mistrzostwa Świata Międzynarodowej Federacji w Zakopanem w 1929 r. i w 1939 r., „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie” 2010, z. IX, s. 87–100.
• Daranowska-Łukaszewska J., Tadeusz Szafran (1886–1955), artysta ceramik, http://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/tadeusz-szafran.
• „Ilustrowany Kurier Codzienny” 1939, nr 44, s.10.
• Janas L., Narciarstwo w okresie międzywojennym: moda na krzepę, https://vistula.pl/narciarstwo-w-okresie-miedzywojennym-moda-na-krzepe.
• Kostuch B., Ceramika z pierwszej połowy XX wieku w kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, Kraków 2001.
• Śniegulska-Gomuła M., Polskie wytwórnie ceramiki w dwudziestoleciu międzywojennym i ich wyroby w zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach, „Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach” 2017, t. 32, s.127–179.

Wystawa zbiorowa Józefa Mehoffera i Jana Książka. Wystawa tkanin artystycznych Heleny i Stefana Gałkowskich oraz polskiej porcelany artystycznej „Ćmielów”, Kraków 1945.