Skrzynia - sąsiek w stylu zakopiańskim z dekoracją geometryczno-roślinną

Skrzynia – sąsiek w stylu zakopiańskim z dekoracją geometryczno-roślinną
Polska, początek XX w.
drewno iglaste (sosna limba ?), snycerka
64 x 120 x 57,5 cm
MNKi/R/2538

Skrzynia konstrukcji szkieletowej, boki ramowo-płycinowe, wieko płytowe. Cztery narożne filarki z fazowanymi krawędziami, zakończone wolutowo. Boki ramowo-płycinowe o szerokich ramach, dolne listwy wycinane faliście; płyciny wypełnione szerokimi listwami w układzie żaluzjowym. Na ramiakach płytko cięte rozety i motywy kwietne. Wieko gładkie z małym wybrzuszeniem – uchwytem pośrodku frontowej krawędzi.

Skrzynia ze zbiorów Muzeum Narodowego w Kielcach prezentuje typ mebla ludowego ustawianego w sieni lub komorze, przeznaczonego do przechowywania ziarna na siew.

Ma ona budowę typową dla sąsieków tj. cztery „słupce” sfazowane i zastrugane na końcach obejmują „ślezaje”, czyli ramy, między które „nawleczone są deszczułki, niby gonty, których ostre grzbiety wchodzą w fugi sąsiadów”.

O ile drewno na sąsieki było starannie dobierane i zabezpieczane, by ustrzec ziarno przed uszkodzeniem, to sama ich forma była dość prosta i na ogół pozbawiona dekoracji, czy to malowanej, czy snycerskiej. Wyjątkowa na tym tle jest ludowa twórczość Podhala, o której tak pisał jej miłośnik i zapalony badacz Władysław Matlakowski:

Jest to zjawisko prawdziwie wyjątkowe (…). Nie jest to jakiś pojedynczy okaz, jakiś wyrzezany sprzęt, zdobna laska, udatna figurka świętego, malownicza szata, co zdarza się widzieć w odosobnieniu i w innych okolicach obszaru, budząc podziw już we wsi rodzinnej samouczka, o którym echo dochodzi do pism codziennych — tu sztuka jest zjawiskiem powszechnem, które ogarnęło zarówno dom, jak i meble, sprzęty, narzędzia, odzież, przyoblekając je w oryginalną formę, kolor lub zdobienie; nawet najzwyczajniejsze przedmioty użytku, nieróżniące się od powszechnie znanych, np. pługi, sanie itd. zwracają uwagę na się wybitną zgrabnością, starannem wykończeniem w szczegółach, którem uderzają oko, gdy się je porówna z takiemiż samemi narzędziami i sprzętami w innych stronach, roboty porządkowych i kołodziejów; te mają jakiś odmienny, piękny pokrój i odrobienie, tamte są ugwazdane najgrubiej jak tylko być może.

[W. Matlakowski, Zdobienie i sprzęt ludu polskiego na Podhalu – zarys życia ludowego, Warszawa 1901, s. 4]

Oczywiście takie ozdobne sąsieki nie służyły do przechowywania ziarna, lecz odzieży, przędzy, runa itd. Matlakowski podkreślał doniosłość tego rodzaju sztuki ludowej, nie przypadkowej, lecz powszechnej, odrębnej, tradycyjnej, wkraczającej w rozmaite dziedziny życia.

Skrzynia ze zbiorów MNKi dekorowana jest typowymi dla sztuki Podhala gwiazdami – sześciopromiennymi bez otoków na listwach frontowych oraz na ramiakach czteroramiennymi wpisanymi w kwadrat, którego krawędzie są dodatkowo zdobione wężykiem. Gwiazdom towarzyszą motywy roślinne z „lelują” i „szyszką”.

Oprac. dr Magdalena Śniegulska-Gomuła

Bibliografia

• Matlakowski W., Zdobienie i sprzęt ludu polskiego na Podhalu – zarys życia ludowego, Warszawa 1901.
• Najcenniejsze zabytki Muzeum Narodowego w Kielcach. Katalog wystawy, red. A. Kwaśnik-Gliwińska, Kielce 2008, s. 174, kat. IV/62.