Słonie z Chmielnika

W zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach znajdują się szczątki bardzo rzadkich mioceńskich słoni kopalnych z okolic Chmielnika, liczące ok. 15 mln lat.

Jeden z okazów jest najstarszym znaleziskiem znajdującym się w zbiorach przyrodniczych Muzeum, który został pozyskany w 1878 roku. Jest to ząb przedtrzonowy słonia Deinotherium giganteum. 

Ryc. 1 Ząb przedtrzonowy słonia Deinotherium giganteum (Kaup, 1829)
Wiek: miocen
Miejsce i czas znalezienia: Chmielnik, 1878
MNKi/P/1975

Szczątki deinoteriów (nawet całe szkielety) znajdowane są w wielu krajach Europy. W Polsce nigdy tego gatunku na odnotowano, do chwili ujawnienia go w naszym Muzeum w 1995 roku. Przez 117 lat – od chwili znalezienia – obiekt ten był zaklasyfikowany jako ząb nosorożca, o czym świadczyła naklejona na nim kartka z następującym opisem: Ząb górny nosorożca kopalnego Rhinoceros Merckii znaleziony 1878 r. w łomie kamienia pod samym Chmielnikiem, ul. Kielecka.

Ryc. 2 Kartka z opisem (i błędnym określeniem gatunku) naklejona na zębie Deinotherium giganteum.

Dopiero po konsultacji naukowej w Instytucie Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie okazało się z jak cennym okazem mamy do czynienia. Lokalizacja znalezienia szczątków jest dobrze określona. Jest to kamieniołom wapieni jurajskich, znajdujący się przy wjeździe do miasteczka. Ząb ofiarował w 1921 roku Muzeum Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Kielcach, które było protoplastą naszej obecnej placówki, Józef Milicer.

Deinoteria, w odróżnieniu od wszystkich pozostałych trąbowców, straciły górne siekacze, natomiast miały w żuchwie silnie rozwinięte, masywne, krótkie i zagięte w dół ciosy, przypominające haki. Prawdopodobnie używały ich do korowania drzew lub do rycia w ziemi w poszukiwaniu bulw.

Ryc. 3. Rekonstrukcja wizerunku słonia z rodzaju Deinotherium, źródło: https://prehistoria.fandom.com/es/wiki/

Bardzo interesujący jest fakt, że po informacjach prasowych, dotyczących odkrycia (ponownej klasyfikacji) w zbiorach muzealnych w 1995 roku Deinotherium giganteum, zgłosił się oferent, który sprzedał Muzeum ząb trzonowy słonia z tej samej rodziny – tym razem Prodeinotherium bavaricum.

Ryc. 4 Ząb trzonowy słonia Prodeinotherium bavaricum (von Meyer, 1831)
Wiek: miocen
Miejsce i czas znalezienia: Chmielnik, lata 30. XX wieku
MNKi/P/18

Okaz został znaleziony w latach trzydziestych XX wieku, podczas przebudowy drogi w Chmielniku. Według informacji od oferenta, wypadł on z całej odkopanej tam żuchwy.

Szczątki ssaków pochodzących z miocenu są bardzo cennymi znaleziskami z racji swojego wieku – ok. 15 mln lat, w stosunku do o wiele młodszych, pochodzących z epoki lodowcowej, takich jak mamut czy niedźwiedź jaskiniowy. Zapewne okolice Chmielnika nie zasługują na miano cmentarzyska zwierząt kopalnych, ale można przypuszczać, że na tym terenie kryją się jeszcze dobrze zachowane skamieniałości ssaków mioceńskich i tylko kwestią czasu jest ich odkrycie.

Oprac. Paweł Król