Portret kanclerza Jana Wielopolskiego

Portret kanclerza Jana Wielopolskiego 
Pierre Mignard (1612–1695) (?)
2. poł. XVII w.
olej, płótno 
64 x 52 cm
MNKi/M/1590

Namalowany przez Mignarda portret ukazuje popiersie kanclerza Jana Wielopolskiego (1630–1688) w sile wieku, ujętego 3/4 w prawo, w ciemnej, lokowanej peruce na głowie à la lion, w zbroi kirasjerskiej na piersi, pod szyją z koronkowym krawatem i kokardą. Twarz modela pełna, na czole widoczna pionowa bruzda, na policzkach bruzdy mimiczne, ciemne oczy pod ciemnymi brwiami zwrócone na widza, nos prosty, ostro zakończony, usta małe, pełne, pod niewielkim wąsikiem, broda z wgłębieniem. Zbroja kirasjerska z czerwonym, ozdobnie wycinanym w półkola, materacowaniem na piersiach, pod szyją krawat z białej, brabanckiej koronki z motywem mięsistego akantu i czerwona kokarda. Tło ciemne, jednorodne, delikatnie rozjaśnione wokół postaci modela. Światło skierowane z lewej strony, skupione na naramienniku na prawej ręce kanclerza, a także jego twarzy i piersi. 

W 1685 roku kanclerz Jan Wielopolski został wysłany przez króla Jana III z poselstwem do Francji na dwór Ludwika XIV. Miał być ambasadorem Rzeczypospolitej w odnowieniu zerwanych stosunków dyplomatycznych i uzyskać przychylność dla planów dynastycznych Sobieskich. Kanclerz wyjeżdżał niechętnie, związany już z dyplomacją Leopolda I, a nawet przeciwnikami dworu. Towarzyszyła mu żona, Francuzka Maria Anna de La Grange d'Arquien, siostra królowej Marii Kazimiery. Podróż nie przyniosła oczekiwanych rezultatów, choć Ludwik XIV z satysfakcją przyjął bogate dary od króla Polski zdobyte pod Wiedniem. Nie wysłał on jednak swojego przedstawicielstwa do Polski i nadal polegał na markizie François-Gastonie de Bethune, mężu Ludwiki Marii – drugiej z sióstr królowej Marii Kazimiery.

 Do zwyczajów epoki baroku należało zamawianie własnych portretów u różnych artystów, a także ich ofiarowywanie w dowód czci i pamięci. Podczas pobytu w Paryżu w 1684 roku Jan Wielopolski zetknął się zapewne z malarzem dworskim Pierre Mignardem (1612–1695), autorem kompozycji religijnych, fresków oraz licznych przedstawień Ludwika XIV i dostojników dworu. Portret kanclerza nosi cechy podobieństwa do fizjonomii króla Słońce, co wydaje się celowym działaniem malarza, by dodać modelowi powagi i splendoru. Znane są liczne wizerunki Ludwika XIV w materacowanej zbroi kirasjerskiej, przepasanej błękitną wstęgą Orderu św. Ludwika, z koronkowym krawatem i czerwoną kokardą pod szyją. 

Portret kanclerza Jana Wielopolskiego pochodzi z kolekcji Wielopolskich z Chrobrza koło Pińczowa, gdzie został przywieziony zapewne z Pieskowej Skały przez Aleksandra Wielopolskiego (1803–1877), XIII ordynata pińczowskiego. W nowej siedzibie rodowej w Chrobrzu, wzniesionej w latach 1857–1860, zgromadził on wizerunki antenatów z różnych siedzib Ordynacji. 

Po zakończeniu II wojny światowej portret kanclerza Wielopolskiego został w 1945 roku zabezpieczony przez Muzeum Świętokrzyskie, wraz z innymi dziełami pochodzącymi z pałacu w Chrobrzu. W 2008 roku Muzeum Narodowe w Kielcach wykupiło portret kanclerza od spadkobierców rodu Wielopolskich. 

W salonie aukcyjnym w Krakowie został wystawiony w lutym 2022 roku inny portret olejny kanclerza Jana Wielopolskiego, pędzla nieznanego artysty (owal, 69 x 57 cm), wykonany na podstawie obrazu ze zbiorów Muzeum Narodowego w Kielcach. Powtarza on w przybliżeniu skalę i układ wizerunku, ubiór, perukę à la lion oraz akantowe, jakby przerysowane, wzory krawata z brabanckiej koronki i czerwoną kokardę. Różnice występują przede wszystkim w partii twarzy. Na obrazie z Muzeum Narodowego w Kielcach twarz kanclerza ukazana została realistycznie, naznaczona bruzdami mimicznymi, z pewnym „nerwem” charakterystycznym. Portret w owalu jest dobrze, ale inaczej malowany, w pewien sposób odtwórczy, z gładko potraktowaną twarzą i powiększonymi oczami. Na dublowanym odwrocie owalnego portretu widnieje napis brązową farbą, przeniesiony zapewne z powierzchni starego płótna: „Jan hr. Wielopolski/ Kancl. W. K.”. Trzeba podkreślić, że malowanie kopii istniejących wizerunków było charakterystyczne dla epoki baroku i czasów późniejszych.

Jan hrabia Wielopolski, XVII/XVIII w.
artysta nieznany
olej, płótno
69 x 57 cm (owal)
napis na odwrocie: Jan hr. Wielopolski / Kancl. W. K.
własność prywatna, udostępniony dzięki uprzejmości salonu aukcyjnego w Krakowie

Pierre Mignard (1612–1695) początkowo zdobywał wiedzę w Troyes i Fontainebleau, później u  Jeana Bouchera  w Bourges, a w 1633 roku został uczniem Simona Voueta. W latach 1635–1657 przebywał we Włoszech, gdzie znalazł się pod wpływem Nicolasa Poussina. Tworzył kompozycje religijne, najczęściej przedstawienia Madonny. 

Po powrocie do Paryża został malarzem dworskim, zajmował się malarstwem dekoracyjnym, wykonał na zlecenie Anny Austriaczki malowidła ścienne w Wersalu i pałacu w Saint-Cloud oraz wspólnie z Charlesem Dufresnoyem iluzjonistyczne freski  w kopule kościoła Val-de-Grâce w Paryżu. Malował również obrazy o tematyce religijnej i alegorycznej, ale największe uznanie zdobył jako portrecista. Tworzył liczne portrety Ludwika XIV i jego dworzan. 

Największym konkurentem Mignarda był Charles Le Brun. Po śmierci Le Bruna w 1690 roku Mignard przejął po nim kilka prominentnych stanowisk: został pierwszym malarzem królewskim, dyrektorem Académie Royale de Peinture et de Sculpture oraz Manufacture des Gobelins, był też generalnym kustoszem królewskich zbiorów sztuki. Zmarł w 1695 roku, gdy przygotowywał się do wykonania dekoracji w Pałacu Inwalidów w Paryżu. 

Dwaj synowie Pierre’a Mignarda, Pierre II i Paul, również byli malarzami. Malarstwem religijnym i portretowym zajmował się także brat artysty Nicolas Mignard (1606–1668), znany pod przydomkiem d’Avignon. 

Oprac. dr Anna Myślińska