Topór z poroża

Topór z poroża
Opatów, pow. opatowski
neolit
poroże jelenia
dł. 16,6 cm, śr. otworu 2,1 cm
MNKi/A/372

Powszechnie wiadomo, że podstawowym surowcem używanym do produkcji narzędzi w epoce kamienia był krzemień. Bez wątpienia swoją popularność wśród społeczności pradziejowych materiał ten zawdzięczał doskonałym właściwościom, a także powszechnej dostępności. Wydaje się jednak, że nie mniej ważnymi surowcami wykorzystywanymi przez ludność zamieszkującą obszar dzisiejszej Polski w epoce kamienia były kość i poroże. Pozyskiwano je nie tylko od zwierząt upolowanych, ale również przez zbieranie poroża corocznie zrzucanego przez dorosłe osobniki, tzw. zrzutki. Materiały te cechowały się dobrą twardością i sprężystością, a co najważniejsze były łatwe do obróbki. Nie wymagały zastosowania skomplikowanych technik czy narzędzi, a ich dodatkowe rozmiękczenie za pomocą wody lub kwasów roślinnych ułatwiało pracę. W pradziejach kość i poroże używane były przede wszystkim do wytwarzania szydeł, dłut, a także motyk czy toporów. Większość z tych narzędzi niestety nie zachowała się do naszych czasów, głównie z powodu niekorzystnych warunków, które wpłynęły na rozkład materiałów organicznych. 

Przykładem takiego narzędzia może być topór odkryty w okolicy Opatowa w trakcie amatorskich prac prowadzonych w latach 1913–1915 przez Józefa Milicera. Forma ta, obecnie przechowywana w zbiorach Muzeum, posiada długą historię użytkowania. Pierwotnie topór miał długość dwukrotnie większą. Niestety, jeszcze w okresie pradziejów uległ przełamaniu. Uszkodzenie to nastąpiło w miejscu wykonania otworu służącego do mocowania trzonka. Jego użytkownicy w celu ratowania cennego narzędzia wykonali prace naprawcze polegające na wywierceniu kolejnego otworu w środkowej partii fragmentu z zachowanym ostrzem. Opisany zabytek można zaliczyć do toporów t-kształtnych. Formy te były szeroko rozpowszechnione w późnym mezolicie i neolicie w Europie Północnej i Środkowej.

Oprac. dr Beata Polit