Fotografia portretowa Gustawa Antoniego Bema

Fotografia portretowa Gustawa Antoniego Bema 
Kielce, Zakład Fotograficzny Bronisława Wilkoszewskiego, 1886
karton, papier fotograficzny
MNKi/Ż/631

Antoni Gustaw Bem (1848–1902) był historykiem literatury i  krytykiem. W latach 1879–1888 pełnił funkcję nauczyciela języka polskiego w męskim gimnazjum w Kielcach. Jednym z jego uczniów był Stefan Żeromski. 

Rosjanie nie dbali o wysoki poziom nauczania języka polskiego i gdyby mogli usunęliby go z listy szkolnych przedmiotów. Zakazali używania go na innych lekcjach i w czasie rozmów prowadzonych na przerwach. Czytanie lub choćby posiadanie polskich książek było surowo karane. Ambitny polonista wbrew zasadom szkoły dbał o to, aby jego podopieczni poszerzali swoje kompetencje, zarówno literackie, jak i językowe.

Sam Antoni Gustaw Bem językiem ojczystym posługiwał się doskonale, kochał go i uważał za skarb narodowy, który należy pielęgnować. Nieustannie pracował nad swoimi umiejętnościami do tego stopnia, iż stał się przykładem dla wielu krytyków. 

To właśnie polonista polecił Stefanowi Żeromskiemu porzucenie tworzenia poezji na rzecz prozy. W ramach „ćwiczeń” zaproponował prowadzenie dziennika: „Dzienniczek taki będzie jakby stróżem każdego kroku, będzie rozwijał myśl i kiedyś w starości przedstawi obfity materiał do zaczerpnięcia i przypomnienia tysiąca faktów z szczęśliwych lat młodości”. Przyszły pisarz kontynuował tę praktykę przez dziesięć lat, od roku 1881 do 1891, co zaowocowało kilkoma tomikami wspomnień. 

Młody szlachcic kontaktował się ze swoim nauczycielem jeszcze po opuszczeniu kieleckiego gimnazjum. W 1888 roku Antoni Gustaw Bem przeniósł się do Warszawy, gdzie działał na rzecz tajnego zespołu publicystycznego Towarzystwa Literackiego. 

Historyk literatury był twórcą podręczników: Zarys wykładu mowy polskiej według wskazówek językoznawstwa porównawczego (1883), Jak mówić po polsku, czyli gramatyka polska w zarysie popularnym (1889) i Teorii poezji polskiej z przykładami w zarysie popularnym analityczno-dziejowym (1899).

Gustaw Antoni Bem zainspirował Stefana Żeromskiego do stworzenia postaci polonisty Sztettera w powieści Syzyfowe prace. Nauczyciel gimnazjum w Klerykowie, podobnie jak jego prototyp, miał wysokie aspiracje zawodowe, pisywał do gazet. Jednak w przeciwieństwie do pierwowzoru bohater literacki porzucił młodzieńcze ideały. Z czasem praca zaczęła być dla niego przykrym obowiązkiem.

Oprac. Magdalena Del

Bibliografia

Massalski A., Szczepański J., Słownik biograficzny zasłużonych nauczycieli i wychowanków
I Liceum Ogólnokształcącego im. S. Żeromskiego w Kielcach, Kielce 2010. 
Polski słownik biograficzny, t. 1, red. W. Konopczyński, Kraków 1935.
Żeromski S., Dzienniki. Tom 1. 1882–1883, oprac. Z.J. Adamczyk, B. Utkowska, Warszawa 2021.