Obiekt tygodnia
Tłok pieczętny połączonych cechów ślusarzy, kowali, konwisarzy i mieczników z Wiślicy
Tłok pieczętny połączonych cechów ślusarzy, kowali, konwisarzy i mieczników z Wiślicy
Polska, Wiślica, XVII w.
żelazo, rytowanie
wys. 13,8, śr. 4,6 cm
MNKi/N/3
W kolekcji Działu Historii znajduje się 68 tłoków pieczętnych, z których najstarszy datowany jest na 2. połowę XVI stulecia, a najnowsze sięgają wieku XX. Do najcenniejszych należy prezentowany XVII-wieczny tłok połączonych cechów ślusarzy, kowali, konwisarzy i mieczników z Wiślicy, będący jednocześnie najstarszym przykładem cechowego tłoku pieczętnego w kolekcji.
Powstawanie cechowych znaków pieczętnych wiązało się z organizowaniem rzemiosła w korporacje cechowe na przełomie XIII i XIV wieku w wyniku wprowadzania zachodniego wzoru lokacji miast, gdy cechy nabywały prawa wystawiania dokumentów i posługiwania się pieczęciami do ich uwierzytelniania. Znaki cechowe w polach pieczętnych występowały pojedynczo lub wspólnie, łącząc kilka zawodów, symbolizując charakterystyczne dla danego cechu rodzaje rzemiosła, wyroby, narzędzia czy elementy warsztatów.
Wiślica była znaczącym centrum rzemiosła metalowego w regionie, co poświadcza istnienie tam w XV wieku ulicy, której nazwa związana była z rzemiosłem kowalskim, jak też wiele wzmianek o ślusarzach, miecznikach, iglarzach, kotlarzach i złotnikach. Kowale zajmowali się wykonywaniem, a także naprawą m.in. narzędzi rolniczych, podków, bram, podkuwaniem koni oraz wytwarzaniem różnych wyrobów o charakterze użytkowym i dekoracyjnym z kutego żelaza. Ślusarze wykonywali narzędzia precyzyjne, klucze, zamki, kłódki do skrzyń, zawiasy, jak również artystyczne okucia budowlane i meblowe, wyrabiali i naprawiali wagi. Konwisarze – wykonujący dzwony, dzbany, lufy armatnie, przedmioty z cyny, świeczniki, zastawę stołową, naczynia – wytwarzali także rury, rynny z ołowiu, lutowali cyną lub ołowiem blachy, naczynia miedziane, tworzyli i łączyli także z ołowiu instalacje z rur, doprowadzające wodę. Miecznicy natomiast trudnili się wyrobem metalowych zbroi i broni białej, a cech iglarzy wykonywał z żelaza, mosiądzu i miedzi szpile, fibule – metalowe ozdobne zapinki służące do spinania szat – i igły do szycia. Kotlarze wyrabiali z blachy, przede wszystkim miedzianej albo mosiężnej, duże kotły na potrzeby browarów, gorzelni, łaźni oraz różne naczynia, jak kociołki powlekane cyną. Rzemiosło artystyczne, wytwarzanie przedmiotów, ozdób z metali szlachetnych, a także srebrzenie, złocenie na drewnie, żelazie, tynkach czy drewnianych, kamiennych, metalowych i gipsowych przedmiotach, jak też szlifowanie kamieni szlachetnych i półszlachetnych, należało do profesji złotników. W XVI stuleciu w Wiślicy działało dwanaście cechów rzemiosła metalowego.
Prezentowany tłok jest dwustronny i razem z rękojeścią został wykonany z jednego kawałka żelaza, u dołu w kształcie walca przechodzącego w ośmioboczny uchwyt u góry. W okrągłym polu pieczętnym znajduje się rysunek klucza (ślusarze), podkowy (kowale), dzbana (konwisarze) i miecza (miecznicy) – symbolizujący sygnatariuszy połączonego cechu. Legenda otokowa obramiona jest obwódką ciągłą, zewnętrzną.
Stempel strony odwrotnej (mniejszy) jest niemal całkowitym powtórzeniem pola pieczętnego strony
głównej, przedstawiając klucz, podkowę i miecz. Obiekt prezentowany jest na wystawie stałej w Muzeum Archeologicznym w Wiślicy – oddziale Muzeum Narodowego w Kielcach.
Oprac. Natalia Świeboda
Bibliografia
Główka J., Tłoki pieczętne w zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach, „Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach” 1992, t. 16, s. 241–252.
Kiełtyka-Sołtysiak G., Muzeum Archeologiczne w Wiślicy, Kielce 2022.
Kiryk F., Urbanizacja Małopolski: województwo sandomierskie XIII–XVI wiek, Kielce 1994.
Łopieński T., Okruchy brązu, Warszawa 1982.
Najcenniejsze zabytki Muzeum Narodowego w Kielcach, red. A. Kwaśnik-Gliwińska, Kielce 2008.