Skamieniałe rostrum belemnita z cmentarzyska wczesnośredniowiecznego

Skamieniałe rostrum belemnita z cmentarzyska wczesnośredniowiecznego
Prząsław, powiat jędrzejowski
cmentarzysko wczesnośredniowieczne (grób 3)
kalcyt
dł. 2,8 cm, śr. podstawy 1,2 cm

W 2011 roku w trakcie nadzorów archeologicznych prowadzonych na trasie budowy obwodnicy Jędrzejowa w miejscowości Prząsław odkryto wczesnośredniowieczne cmentarzysko. W celu zabezpieczenia stanowiska przed bezpowrotnym zniszczeniem i utratą cennych informacji już w 2012 roku grupa naukowców przeprowadziła tam badania archeologiczne. W ich wyniku odkryto 50 grobów wczesnośredniowiecznych, z których pozyskano liczne zabytki. Wśród nich znajdował się między innymi opracowany przez Grzegorza Śnieżkę zbiór monet, a także biżuteria i noże. Oprócz przedmiotów wykonanych ręką ludzką odkryto fragment rostrum belemnita, czyli wymarłego morskiego głowonoga. Został on zarejestrowany w grobie nr 3 przy szkielecie mężczyzny w wieku adultus. Na terenie Polski belemnity spotykane są również na innych stanowiskach wczesnośredniowiecznych (np. Kałdus, powiat chełmiński; Złota, powiat pińczowski). Do grobów wkładane były celowo jako wyposażenie zmarłego, o czym świadczy kontekst ich odkrycia. Najczęściej leżały one w pobliżu głowy lub jak miało to miejsce w przypadku grobu z cmentarzyska w miejscowości Prząsław w okolicy prawej kości łokciowej. Według badaczy belemnity we wczesnym średniowieczu mogły pełnić wiele funkcji. Niewykluczone, że używane były one między innymi jako amulety, które chroniły przed złymi mocami. Do takich wniosków udało się dojść dzięki badaniom etnograficznym przeprowadzonym na przełomie XIX i XX wieku. W tym czasie tradycja łącząca skamieniałe rostrum belemnita z błyskawicami była bardzo silna w kulturze ludowej. Takie „kamienie” kojarzono z uderzeniem pioruna i nadawano im różne moce (m.in. magiczne, lecznice). Do dziś belemnity potocznie nazywa się strzałkami piorunowymi.

Oprac. dr Beata Polit

Bibliografia

Banasiak P., Znaleziska belemnitów z wczesnośredniowiecznego kompleksu osadniczego w Kałdusie. Próba interpretacji, „Acta Universitatis Nicolai Copernici, Archeologia” 2017, t. 35, s. 69–100.

Śnieżko G., Monety z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska szkieletowego w Prząsławiu, pow. jędrzejowski, „Wiadomości Numizmatyczne” 2016, t. 50, s. 157–178.