Portret Kazimierza Kacpra Cieciszowskiego

Portret Kazimierza Kacpra Cieciszowskiego (1745–1831)
Jadwiga Sienkiewiczówna (1883–1969) 
XIX w. 
olej, płótno
45,3 x 36,4 cm

Kazimierz Kacper Cieciszowski był jednym z najbardziej znanych przedstawicieli rodziny matki Henryka Sienkiewicza, Stefanii z Cieciszowskich. Urodził się w 1745 roku w Ozorowie. W wieku 15 lat wyjechał do Rzymu na studia teologiczne. Cztery lata później przyjął święcenia kapłańskie z rąk papieża Klemensa XII, który udzielił mu dyspensy od brakujących lat. Jego kariera duchowno-polityczna przebiegała bardzo szybko. W 1775 roku otrzymał koadiutorię przy biskupie kijowskim oraz godność biskupa Tebasty in partibus infidelium (na terenach zajętych przez niewiernych). W 1780 roku został oficjałem warszawskim i księstwa mazowieckiego, a rok później opatem miechowskim i proboszczem zbuczyńskim. Po śmierci biskupa kijowskiego złożył w 1785 roku, jako jego następca, przysięgę senatorską. W tym samym czasie popadł w zatarg z Hugonem Kołłątajem, który wyjednał w sejmie przeznaczenie dochodów opactwa miechowskiego na rzecz Uniwersytetu Krakowskiego. Cieciszowski, broniąc swoich praw, uzyskał odszkodowanie, które przeznaczył na kościoły w ubogiej diecezji kijowskiej. Jako senator prowadził działalność społeczną, wspomagając biednych i skupiając uwagę na ich oświacie, a także kształceniu kleru. Za działalność w ramach departamentu wojskowego odznaczono go Orderem Orła Białego. W 1798 roku został pierwszym biskupem łucko-żytomierskim, a w 1827 mianowano go metropolitą wszystkich kościołów rzymskokatolickich w imperium rosyjskim. W latach 1828–1831 otrzymał arcybiskupstwo mohylewskie. Pod koniec życia, gdy utracił wzrok i miał problemy z poruszaniem się, padł ofiarą prowokacji. W czasie powstania listopadowego kanonik skierniewicki podsunął mu do podpisania dokument, który okazał się odezwą potępiającą powstańców. Autor przyznawał się w niej do członkostwa w konfederacji targowickiej. Cieciszowski zmarł w 1831 roku i został pochowany w katedrze łuckiej.

Portret przedstawia mężczyznę o dużej, pełnej twarzy – okolonej siwymi włosami, spadającymi na ramiona – i szaroniebieskich oczach, patrzących wprost na widza. Ubrany jest w fioletowy mucet. Pod szyją, na czerwonej, lamowanej biało wstędze, ma zawieszony Order Świętego Stanisława. Poniżej znajduje się błękitna wstęga z Orderem Orła Białego, a na niej złoty łańcuch z krzyżem łacińskim. Po lewej stronie mucetu, spod wstęgi Orderu Orła Białego, widać dwie gwiazdy – ta poniżej to gwiazda Świętego Stanisława. Tło portretu jest neutralne, zielonkawoumbrowe.

Obraz jest prawdopodobnie kopią starszego portretu, wykonaną przez córkę autora Trylogii, Jadwigę Sienkiewiczównę. Oryginał był reprodukowany m.in. w pracy Prota Lelewela Pamiętniki i diariusz domu naszego (Wrocław 1966). Uwagę zwraca widoczna na ilustracji pięknie wymodelowana dłoń z biskupim pierścieniem, inny jest też wyraz twarzy modela oraz wstęga Orderu Orła Białego. Wizerunek oryginału odnaleźć można ponadto w książce Marii Korniłowiczówny, Onegdaj. Opowieść o Henryku Sienkiewiczu i ludziach mu bliskich (Warszawa 1973).

Oprac. Łukasz Wojtczak 

Bibliografia

Godlewski M., Cieciszowski Kacper Kazimierz (1745–1831), w: Polski słownik biograficzny, t. 4, Kraków 1938, s. 38–39. 

Korniłowiczówna M., Onegdaj. Opowieść o Henryku Sienkiewiczu i ludziach mu bliskich, Warszawa 1973.

Kowalska-Lasek A., Pałacyk Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku. Katalog zbiorów, Kielce 2016.

Lelewel P., Pamiętniki i diariusz domu naszego, Wrocław 1966.