Przywilej Jana III Sobieskiego dla Żydów w Chęcinach

Przywilej Jana III Sobieskiego dla Żydów w Chęcinach
Polska, Warszawa, 1676
pergamin, metal, lak, sznur
wys. 31,5, szer. 62, śr. puszki 10,5 cm
MNKi/H/774

Prezentowany przywilej króla Jana III Sobieskiego – potwierdzający wcześniejszy przywilej starosty chęcińskiego Stefana Bidzińskiego z 1668 roku – nadający Żydom prawo osiedlania się w Chęcinach,  należy do najcenniejszych w kolekcji historycznej i jest jednocześnie jednym z pierwszych obiektów Muzeum Narodowego w Kielcach, który został włączony do zbiorów 5 marca 1910 roku.  

Dokument stanowi karta pergaminu z przewleczonym sznurkiem, przytwierdzającym metalową puszkę bez pokrywy, w której znajduje się czerwona lakowa pieczęć wielka koronna Jana III Sobieskiego. Tekst przywileju, spisany w języku łacińskim i polskim, rozpoczyna intytulacja, a w jego dalszej części widnieje zdanie: „Daję im wolność […] na kupowanie pustych placów i budowania się w Rynku i okolicach, tudzież na prowadzenie handlów różnych”. Tekst zamyka podpis króla „Joannes Rex”. 

Na pieczęci widoczne są fragmentaryczne elementy: tarcza z orłem i herbem Janina na jego piersiach, podtrzymywana przez alegoryczną postać i zwieńczona koroną, a wokół niej trzy otoki – z szeregiem 11 herbów, z legendą i ozdobny. Legenda powiela intytulację z nagłówka: „IOANNES . III . DEI . GRATIA . REX . POLONIAE MAGNUS . DUX . LITHUANIAE . RUSSIAE . PRUSSIAE . MASOVIAE . SAMOGIT[IAE] . KIIOVIAE . VOLHYNIAE . PODOLIAE . PODLACHIAE . LIVONIAE . SMOLENSCIAE . SEVERIAE . CZERNIECHOVIAE QUE”. 

Nadawanie praw Żydom w Chęcinach wiązało się z koniecznością odbudowy miasta, zniszczonego w wyniku wojen z połowy XVII wieku. W następnych wiekach Chęciny stały się jednym ze sztetli wokół Kielc, gdzie ich osiedlanie się było zwyczajowo utrudnione ze względu na status miasta biskupiego do czasu Sejmu Wielkiego, a w XIX wieku z powodu postawy mieszczan, widzących w żydowskich kupcach i rzemieślnikach konkurencję. Znaczna część ludności żydowskiej Chęcin przeniosła się do Kielc z powodu pożaru, który w 1905 roku strawił większą część tego dawnego królewskiego miasta.  

Oprac. dr Paweł Grzesik 

Bibliografia

Główka J., Pieczęcie w archiwaliach Działu Historii Muzeum Narodowego w Kielcach, „Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach” 1993, t. 17, s. 215–227. 

Gumowski M., Pieczęcie królów polskich, Kraków 1919. 

Maszczyński T., Ryszewski B., Zbiór archiwaliów w Muzeum Świętokrzyskim, „Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego” 1964, t. 2, s. 375–378.

Najcenniejsze zabytki Muzeum Narodowego w Kielcach, red. A. Kwaśnik-Gliwińska, Kielce 2008.