Wieczór zimowy

Wieczór zimowy
Zofia Stankiewicz (1862–1955)
Warszawa, ok. 1910–1920
akwatinta, papier
12 x 18 cm
sygn. oł. l.d.: Zofia Stankiewicz
MNKi/GR/2925

Akwatinta reprezentuje niewielki w zbiorach Działu Rycin dorobek Zofii Stankiewiczówny – jednej z najbardziej twórczych i utytułowanych polskich graficzek początku XX wieku.

Stankiewiczówna, córka lekarza, urodzona w 1862 roku w Ryżni na Ukrainie, rozpoczęła swoją edukację artystyczną w zakresie malarstwa jeszcze w Charkowie. Od 1878 roku uczęszczała do prywatnej pracowni Wojciecha Gersona w Warszawie, a do grona jej kolegów należał m.in. Józef Pankiewicz. Od początku lat 80. studia kontynuowała w Akademii Julien’a w Paryżu. W 1883 roku młoda artystka powróciła do Warszawy, gdzie przez ponad 70 lat aktywnie uczestniczyła w życiu artystycznym stolicy, regularnie wystawiając, oraz angażowała się w działalność społeczną m.in. na rzecz stowarzyszeń kobiecych.

Już pod koniec XIX wieku bogata i różnorodna twórczość malarska zapewniła jej wysokie miejsce wśród polskich pejzażystów. Prasa nie szczędziła pochwał, co w tamtych latach w stosunku do kobiet należało do rzadkości. Mimo tych znaczących sukcesów, od 1902 roku artystka coraz częściej wypowiadała się w pracach graficznych, przede wszystkim w technikach metalowych, których tajniki poznała u Ignacego Łopieńskiego. Stosunkowo szybko osiągnęła tu wielką dojrzałość artystyczną, co przełożyło się na kolejne nagrody i możliwość udziału w ekspozycjach zagranicznych. Była m.in. laureatką pierwszego konkursu graficznego na ziemiach polskich zorganizowanego przez Henryka Grohmana, zdobywając III i I nagrodę w 1911 i 1914 roku. 

Jako przedstawicielka malarstwa realistycznego o pierwiastkach romantyzująco-nastrojowych Stankiewczówna poświęcała sporo uwagi zagadnieniom światła, półświatła i półmroku, nocy, wieczoru, świtu. Problem światła oraz efekty walorowe odgrywały również pierwszoplanową rolę w jej akwafortach i akwatintach. Wykorzystując wszystkie możliwości technik metalowych, wypracowała swój charakterystyczny styl, posługując się miękkimi, rozlanymi plamami i stosując kontrastowe zestawienia bieli i czerni. 

Do ulubionych tematów graficzki zalicza się nadwodne pejzaże lub widoki architektoniczne, zarówno miejskie, jak i przedstawienia ukraińskich dworów czy chat często przykrytych śniegiem.

Grafika ze zbiorów MNKi należy do klasycznych nokturnów Stankiewiczówny. To pejzaż zimowy z kilkoma chatami przykrytymi puszystym śniegiem, gdzie światło z wnętrza odbite od bieli oświetla drogę brodzącemu mężczyźnie, ukazanemu od tyłu na pierwszym planie. 

W tej nastrojowej kompozycji, gdzie mrok miał sprzyjać intensyfikacji symbolicznych treści i subiektywnych odczuć, artystka rozbija ciemność nocy kontrastującym punktowym blaskiem, które miękko rozlewa się na śniegu przypominając nokturny o whistlerowskiej proweniencji. 

Oprac. Małgorzata Osobińska

Bibliografia

Jakimowicz I., Pięć wieków grafiki polskiej, Warszawa 1997, s. 118–119.

Kossowska I., Pejzaż wymowny w grafice polskich modernistów, „Art & Business” 2000, nr 5, s. 50–53.

Okońska A., Malarki polskie, Warszawa 1976, s. 125–153.

Vetulani A., Wstęp, w: Wystawa prac graficznych Zofii Stankiewicz, Warszawa 1954.