Metalowy młynek do kawy XIX/XX wiek

Wytwórnia Leinbrock (?)
Polska XIX/XX w. (?)
Materiał: Metal, drewno, porcelana
Wymiary: 16,4 cm,  12,6 cm
chromowanie, toczenie, sztanca
MNKi/Mat/R/130

Kawa – nieodłączny element naszej codzienności, bez którego większość z nas nie wyobraża sobie rozpoczęcia dnia. Nazwa pochodzi prawdopodobnie od arabskiego słowa kahve. Pobudzający napój, sporządzony z ziaren kawowca, pojawił się w Polsce w 2. połowie XVII wieku po bitwie pod Wiedniem. Wcześniej kawa znana była regionalnie, np. w Kamieńcu Podolskim. Jej wielkimi miłośnikami byli Jan III Sobieski, Bohdan Chmielnicki, a także kardynał Aldobrandini, późniejszy papież Klemens VIII. Koneserzy doskonale wiedzą, że najlepsza jest zmielona tuż przed przyrządzeniem.

Mielenie kawy jest czynnością bardzo starą. Jako pierwsi próbowali tego Arabowie, przy pomocy moździerza i tłuczka. W 1400 roku Turcy wynaleźli młynek, który działał w sposób podobny do młynków współczesnych. Składał się on z cylindrycznej puszki, w której za pomocą korbki obracały się dwa pofałdowane stalowe krążki miażdżące ziarna. W Europie w 1600 roku wraz z przybyciem kawy stosowano pierwsze moździerze z drewna i metalu w celu pozyskania rozdrobnionej aromatycznej mieszanki. Około 1665 roku w Damaszku pojawiła się ulepszona wersja mosiężnego młynka tureckiego ze składaną rączką. W kolejnych latach powstawały rozmaite wersje urządzenia, dekorowane drewnem, kością słoniową, a nawet złotem. Około 1765 roku słynna madame Pompadour szczyciła się posiadaniem złotego młynka do kawy, zdobionego motywami gałęzi kawowca, który jak na tamte czasy śmiało można nazwać cudem techniki.

Eksponat z naszej kolekcji przeznaczony do powszechnego, domowego użytku datujemy na XIX/XX wiek. Został wyprodukowany prawdopodobnie przez niemiecką firmę Leinbrock (rozpoznanie na podstawie analogii ze względu na brak sygnatury).

Niewielkich rozmiarów obiekt posiada metalowe ścianki o prostopadłościennym kształcie, które zdobi niewielki dekoracyjny ornament z wypukłych czteroliści, owali i prostokątów. Całość zwieńczona jest kopulastą nakrywą z ruchomymi elementami umożliwiającymi wsypywanie ziaren. Nakrywa posiada stalową korbkę z owalną drewnianą gałką. Wewnętrzny kielich, kierujący ziarna do żarna, wykonany jest z ceramiki. Na obracającej się osi znajduje się specjalnie ukształtowana ślimacznica, do której wpadają ziarna mielonego surowca, wpychane do coraz ciaśniejszej przestrzeni pomiędzy ślimacznicą a tuleją. Pokruszone i zmiażdżone ziarna lądują w niewielkiej szufladce u podstawy młynka.

Młynek trafił do pracowni konserwatorskiej w związku z przygotowaniami do wystawy czasowej Śląsk. Panorama dziedzictwa. Dopiero podczas procesu konserwacji można zaobserwować, z jak wielu elementów składa się nasz obiekt (doliczono się aż 35 części!).

Jednym z głównych problemów napotkanych podczas konserwacji było bezpieczne rozmontowanie wszystkich elementów ze względu na silną korozję, oczyszczenie ich z nawarstwień zabrudzeń, a także odzyskanie śladowo zachowanego pierwotnego opracowania powierzchni. Po wielostopniowym czyszczeniu chemicznym oraz szczotkowaniu mechanicznym elementy zostały zabezpieczone odpowiednimi środkami wraz z odzyskaniem zewnętrznego koloru ścian i jego końcowym utrwaleniem.

Młynek po całej serii zabiegów cieszy się nową zabytkową odsłoną. Postaraliśmy się również o to, aby zachował starego ducha wspomnień ze szlacheckich domów, gdzie specjalnie do parzenia kawy zatrudniano kawiarkę.

Oprac. Adrianna Kot

Bibliografia

http://antyczek.pl/antyk-blaszany-mlynek-do-kawy-leinbrock.html

https://coffee-mat.pl/Krotka-historia-mlynka-do-kawy-blog-pol-1624556424.html

https://www.cafesilesia.pl/Kiedy-powstal-mlynek-do-kawy-blog-pol-1540563466.html

https://www.museo.pl/component/option,com_expo/page,expo/adid,332/catid,670/Itemid,451/

Mickiewicz A., Pan Tadeusz, Wrocław 2018.

Morris J., Kawa. Historia napoju, który zdobył świat, tłum. M. Gumulak, Bielsko-Biała 2020.