Sarkofag Władysława Łokietka

Sarkofag Władysława Łokietka
Fabryka Wyrobów Metalowych i Lakierowanych, Wojciech Święcki (projektant), Kazimierz Stronczyński (rysownik)
Polska, Warszawa, 1845–1879
brąz, odlewanie, patynowanie
MNKi/R/2137

„W tem to główna, a wielka tej fabryki leży zasługa: stąd to także ów tak nas interesujący wybór przedmiotów, które, chociażby niekiedy pod względem sztuki rzeźbiarskiej mogły zarzut jaki wywołać, zawsze jednak i dziś, i kiedyś znaczenie pewne mieć będą. Pierwsze tu miejsce zajmują groby Królów Polskich […]” – tak o produkcji Fabryki Wyrobów Metalowych i Lakierowanych Karola Juliusza Mintera pisano w „Gazecie Warszawskiej” w 1857 roku w relacji z wystawy wyrobów rękodzielniczych i płodów rolnych. Wspomniane „groby Królów Polskich” to zminiaturyzowane wersje nagrobków królewskich i książęcych, wytwarzane w brązie i cynku od 1845 do 1879 roku. Były one wykonywane na podstawie gipsowych modeli autorstwa Wojciecha Święckiego, absolwenta warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych, który współpracę z wytwórnią Mintera podjął w 1843 roku, tuż po ukończeniu studiów. Modele gipsowe Święckiego wzorowane były na modelach woskowych lub rysunkach Kazimierza Stronczyńskiego, byłego uczestnika powstania listopadowego, który swoje życie poświęcił nie tylko pięciu się po szczeblach urzędniczej kariery, ale też prowadzeniu prac badawczych w dziedzinie historii, paleografii, sfragistyki i numizmatyki. Grupa redukcji sarkofagów, płyt nagrobnych i pomników władców Polski należała do większego zespołu, w skład którego wchodziły również płaskorzeźby z wizerunkami królów polskich, popiersia portretowe oraz medaliony z wizerunkami słynnych osobistości, co potwierdza wydana w 1865 roku ulotka reklamowa, czyli „Wiadomość o odlewach pamiątek krajowych wydanych staraniem i nakładem fabryki Karola Mintera w Warszawie”. Propozycje te poszerzały asortyment wytwórni, składający się z wyrobów użytkowych, takich jak żyrandole, wanny, a nawet szyldy i meble oraz drobnej galanterii, czyli kompletów na biurko, lichtarzy, garniturów toaletowych, a także zabawek dziecięcych i gier towarzyskich, jak również odlewów artystycznych, do których należały także „pamiątki krajowe”, mające, oprócz waloru dekoracyjnego, wymowę patriotyczną i dydaktyczną.

Wykonane z brązu „pamiątki krajowe” cieszyły się dużą popularnością, a jej podłoże stanowiła zapoczątkowana w osiemnastowiecznej Francji i zyskująca w kolejnym stuleciu coraz większe uznanie na ziemiach polskich moda na sztukę brązowniczą oraz sytuacja, w jakiej znalazł się podzielony między zaborców kraj. Moda na wyroby z brązu i wciąż rosnący popyt na odlewy sprawiły, że nad Wisłą nie tylko zwiększyła się liczba sprowadzanych z zagranicy mistrzów odlewnictwa, ale także liczba rodzimych zakładów brązowniczych. Do najbardziej znanych warszawskich firm, zajmujących się tą dziedziną wytwórczości, zaliczyć można właśnie Fabrykę Wyrobów Metalowych i Lakierowanych, założoną w 1828 roku. Wytwórnią, powołaną do działalności przez Karola Fryderyka Mintera, potomka niemieckiej, pochodzącej ze Szczecina rodziny, od 1835 roku zarządzał jego syn, Karol Juliusz. Pod jego rządami firma odniosła spory sukces, a rozpoznawalność zawdzięczała, między innymi, dużym realizacjom rzeźb dla warszawskiego wodociągu (między innymi posągu Syreny) oraz szerokiej ofercie, w której znalazły się i wspomniane wyżej „pamiątki krajowe”. Popyt na nie wiązał się także z kształtowaniem się i próbami podtrzymywania tożsamości narodowej w znajdującym się w sytuacji kryzysowej, podzielonym między zaborców, kraju. Jednym z czynników tożsamościowych było odwoływanie się do wspólnych tradycji, zgłębianie historii własnego państwa, nawiązywanie do wzorców z przeszłości oraz upowszechnianie spajających wspólnotę miejsc i postaci znanych Polaków, będących autorytetami.

Słowa o znaczeniu „pamiątek krajowych” z brązu w czasach ich powstawania i w przyszłości, zamieszczone w 1857 roku w „Gazecie Warszawskiej”, okazały się prorocze. Już w latach siedemdziesiątych XIX wieku powszechne zapotrzebowanie na tego typu wyroby zaczęło spadać, co było wynikiem nie tylko cenzury, ale coraz popularniejszej fotografii, jednak odlewy nagrobków oraz medaliony i statuetki polskich znakomitości stały się obiektami poszukiwanymi przez kolekcjonerów. Dziś znaleźć je można w wielu polskich muzeach, także i w Muzeum Narodowym w Kielcach, które w swoich zbiorach posiada, między innymi, sarkofag Władysława Łokietka – króla walczącego o zjednoczenie ziem polskich. Jest to redukcja, wykonanego w drugiej ćwierci XIV wieku, królewskiego nagrobka, znajdującego się w katedrze na Wawelu. Wyrób składa się z prostopadłościennej tumby, której boczne ściany zdobione są arkadami z trójlistnym łukiem i płaskorzeźbami, przedstawiającymi postacie duchownych i płaczków. Na wierzchniej płycie sarkofagu umieszczona została pełnoplastyczna, leżąca postać króla w stroju paradnym, w koronie na głowie, z jabłkiem i berłem trzymanymi w dłoniach. Głowa króla wsparta jest na niewielkiej poduszce, a stopy na wielobocznej konsoli. Odlew sarkofagu, tak jak i oryginał w dziewiętnastym stuleciu, nie posiada baldachimu, który był częścią nagrobka do XVII wieku, a ponownie umieszczony na nim został na początku wieku XX.

Oprac. Anna Pietrzak

Bibliografia

„Gazeta Warszawska” 1857, nr 184, s. 2–3.

Dubrowska M., Sołtan A., Od guzika do pomnika. Brązownictwo warszawskie XIX–XX w. Katalog wystawy zorganizowanej w ramach obchodów IV wieków stołeczności Warszawy, Warszawa 1996.

Dubrowska M., Sołtan A., Rzemiosło artystyczne Minterów 1828–1881, Warszawa 1987.