Przesiewienie pirytu

Jan Czarnocki
Rudki koło Nowej Słupi, 1937
6 x 9 cm
MNKi/Ph/378

 
Przesiewanie to prosta czynność związana z separacją materiału sypkiego, ale w tym przypadku ta unikatowa fotografia dokumentuje historię kopalni rud żelaza w Rudkach koło Nowej Słupi. Zdjęcie wykonane zostało przez geologa Jana Czarnockiego w 1937 roku. Należy nadmienić, że jest to jedyna znana nam fotografia związana z działalnością zakładu w okresie międzywojennym.

Już w pierwszych wiekach naszej ery istniała tam podziemna kopalnia wydobywająca rudę na potrzeby produkcji żelaza w piecach dymarskich. Prawdopodobnie prowadzono tu wydobycie we wczesnym średniowieczu i na przełomie XVI–XVII wieku.

Współczesny okres działalności górniczej zaczął się w 1925 roku po zwróceniu uwagi przez geologa Jana Samsonowicza na liczne zroby poeksploatacyjne. Rozpoczęto odkrywkową eksploatację rudy żelaza – hematytu, rozszerzając ją w latach 30. XX wieku o wydobycie syderytu – będącego surowcem dość kłopotliwym technologicznie, gdyż przed wytopem w hucie wymagał wyprażania w piecach. Przez wiele lat gromadzono go na hałdach, ponieważ nie było popytu na ten rodzaj surowca, szczególnie że był on silnie zasiarczony. Odwrotnie zaś było z rudą pirytową (mieszaniną siarczków żelaza, przede wszystkim markasytu z niewielką ilością melnikowitu i pirytu – potocznie nazywaną pirytem), której systematyczną eksploatację rozpoczęto od 1933 roku. Jeszcze kilka lat wcześniej traktowana jako odpad, stała się najważniejszym surowcem wydobywanym w kopalni, eksploatowanym systemem podziemnym do końca jej działalności w 1970 roku. Wykorzystywana była do produkcji kwasu siarkowego, który wytwarzała m.in. od 1935 do 1957 roku kielecka Fabryka Kwasu Siarkowego i Oleum – filia Państwowej Wytwórni Prochu w Pionkach.

W złożu ruda pirytowa wykształcona była w odmianie sypkiej, ziemistej (tzw. piryt ziemisty) zawierającej około 40% siarki lub w odmianie skalistej (tzw. piryt skalisty) zawierającej jej do 35%. Przedmiotem zainteresowania i eksploatacji były również dolomity pirytonośne mające około 20% tego pierwiastka. Jego eksploatację prowadzono do głębokości 240 metrów. Oszacowano, że w latach 1925–1970 wydobyto 4 mln t bogatej rudy pirytowej, 1,5 mln t skały pirytonośnej oraz 0,5 mln t syderytu i 0,3 mln t hematytu.

Kopalnię zlikwidowano z początkiem 1971 roku po rozpoczęciu eksploatacji olbrzymich złóż siarki rodzimej w rejonie tarnobrzeskim.

W latach 1956–1968 prowadzono tu również wydobycie rud uranowych… Ale to już inna historia.

Oprac. dr Paweł Król