Baryła

Kamieniołom na górze Barczy
fot. Jan Czarnocki, lata 30. XX w.

„Baryła” to mało subtelna, lokalna nazwa jednego z kamieniołomów na górze Barczy, położonej w zachodniej części Pasma Klonowskiego, rozciągającego się w centralnej części Gór Świętokrzyskich.

Udokumentowane źródła datują działalność górniczą w masywie Barczy na drugą połowę XVIII wieku i była ona związana z poszukiwaniem rud żelaza. Zainteresowanie wydobyciem surowca skalnego – kwarcytu – pojawiło się znacznie później, na początku XX wieku. Wzrost eksploatacji miał miejsce pod koniec lat 30., kiedy utrzymywało się duże zapotrzebowanie na tłuczeń do nasypów kolejowych i kostkę brukową, oraz w latach 50., gdy odbudowywano kraj ze zniszczeń wojennych. Wyeksploatowanie łatwo dostępnych partii złoża na górze Barczy, przy jednoczesnym znaczącym zintensyfikowaniu wydobycia górnokambryjskich piaskowców kwarcytowych na leżącej nieopodal górze Wiśniówce oraz rozpoczęcie wydobycia piaskowców dolnodewońskich na Bukowej Górze, na północnym skłonie Pasma Klonowskiego, doprowadziło z końcem lat 50. XX wieku do zaniechania działalności górniczej. Na prezentowanym zdjęciu znajduje się kamieniołom, dla którego funkcjonuje w źródłach archiwalnych kilka nazw: „Baryła”,  „Kopalnia Nowa”,  „stary z wodą”, „zachodni” i „północny”. Funkcjonował on w latach 1925–57. W wyniku eksploatacji powstało wyrobisko stokowe o czterech poziomach eksploatacyjnych. Obecnie dwa najniższe poziomy wypełnione są wodą. Masywne, gruboławicowe piaskowce plakodermowe warstw barczańskich odsłaniają się w północnej ścianie drugiego poziomu wyrobiska. Od 1984 roku razem z wyrobiskiem „Byk”, znajdującym się około 400 m na południowy-wschód od „Baryły”, został objęty ochroną ze względu na unikalne odsłonięcia poziomów tufitowych w obrębie mułowców i piaskowców warstw barczańskich oraz występowanie szczątków kopalnych roślin lądowych z gromady ryniofitów. Nie bez znaczenia są również walory krajobrazowe, gdyż w obu kamieniołomach znajdują się malownicze jeziorka.

Oprac. dr Paweł Król