Tableau: Pracownicy Huty "Ludwików" w Kielcach

Wacław Perendyk
Polska, Kielce, 1936
papier fotograficzny, karton
wys. 17, szer. 21,5 cm; z passe-partout: wys. 29, szer. 33,5 cm
MNKi/H/4730

Naklejone na tekturę zdjęcie prezentuje 98 fotografii, w tym 97 osób z dyrekcji oraz kadry technicznej i administracyjnej, zatrudnionych w kieleckiej hucie w latach 1931–1936. Ich zdjęcia umieszczone są w medalionach portretowych, a całość otacza ozdobna bordiura. Na samej górze wyróżnia się fotografia Otmara Kwiecińskiego, od 1931 roku dyrektora zakładu. Po bokach widnieją daty: V 1931 – V 1936.

Poza Kwiecińskim tableau uwieczniło w sześciu rzędach następujące osoby, które zostały podpisane inicjałem imienia oraz nazwiskiem. Pierwszy rząd od lewej: inż. M. Zinczeko, inż. M. Gliniecki, L. Trzaska, A. Wyciszczak, inż. S. Bratkowski, inż. A. Sobol, inż. F. Brandysiewicz, dr A. Winiarski, inż. G. Maro, inż. I. Ziemiański, inż. W. Nowotarski. Drugi rząd od lewej: S. Janczak, W. Tomiczek, P. Kania, E. Skoczylas, S. Marszycki, A. Krajewski, J. Kaniowa, E. Frankiewicz, W. Staniek, A. Tymiński, E. Marszycka, F. Sobczak, S. Wieczorek, W. Fornal, J. Holzegger, J. Smołkowski, M. Dąbrowski. Trzeci rząd od lewej: H. Rotman-Kadera, E. Merta., I. Edelstejn, L. Altschüler, J. Stockart, L. Gądylowski, J. Michalski, G. Nusynowicz, S. Batorski, S. Junczys, S. Zandstejn, A. Pedzisz, A. Cieślik, S. Bucki, J. Marzec, J. Kalista, A. Okalus. Czwarty rząd od lewej: S. Trzaska, E. Wsułek, A. Odral, A. Stanaszek, W. Dziurko, L. Makarow, L. Sznajder, N. Lichmanówna, J. Kroner, J. Kowalik, S. Jagodziński, H. Opara, I. Świdowa, M. Tuszyński, W. Stobiecki, J. Widerski, M. Stemplówna. Piąty rząd od lewej: S. Siedlecki, M. Janecka, J. Moskal, S. Wesołowski, P. Borski, M. Smołkowski, J. Ogórek, T. Zarzycki, J. Popielówna, A. Lichmanówna, K. Hoffman, J. Dzikowski, K. Góralowa, F. Michalski, J. Kumor, T. Staut, R. Tuliński. Szósty rząd od lewej: S. Banasik, S. Wicherski, A. Kulawik, J. Jeszke, E. Węgrzynek, O. Czuczmajew, W. Łagowski, C. Stypuła, E. Knawa, S. Lewandowska, Z. Kubara, T. Wikło, M. Nowak, T. Gebauer, Z. Drabikówna, B. Zarnow (?), E. Krygler.

Wśród wymienionych inżynierów znajduje się Adam Sobol – dyrektor techniczny, Stanisław Bratkowski – główny metalurg, a także Gwidon Gustaw Maro – kierownik laboratorium metalograficzno-wytrzymałościowego. W trzecim rzędzie widnieje wizerunek Henryka Rotmana-Kadery – kieleckiego legionisty, który w Hucie „Ludwików” pracował na stanowisku księgowego. 

Tableau zostało wykonane przez związanego z Kielcami Wacława Perendyka. Trzy lata wcześniej gmach Hotelu Polskiego był miejscem wystawy jego prac malarskich – portretów, pejzaży, szkiców kompozycyjnych i karykatur. W lewym dolnym rogu autor ozdobił pracę stylizowanym wizerunkiem huty, zaś w głębi z prawej prawdopodobnie klasztoru na Karczówce. W środku dolnej części widoczne jest zdjęcie zakładu, a nadto w prawym dolnym rogu sygnatura twórcy: Art. malarz W. Perendyk. Nieco powyżej kryje się w tle postać robotnika trzymającego przed sobą koło zębate.

Huta „Ludwików” została założona w Kielcach w 1919 roku przez Stanisława Starkego, jako filia Towarzystwa Akcyjnego Suchedniowskiej Fabryki Odlewów Żelaznych. Nazwę przyjęto na cześć ojca Starkego i założyciela macierzystego zakładu suchedniowskiego – Ludwika. Huta otrzymała koncesję w 1920 roku pod nazwą Akcyjne Towarzystwo Suchedniowskiej Fabryki Odlewów – Fabryka Odlewów „Ludwików” na Głęboczce w Kielcach. Pierwsze jej budynki powstały po zachodniej stronie toru kolejowego jeszcze w 1914 roku, a od strony obecnej ulicy Skrzetlewskiej sąsiadowały wówczas z cegielnią, która pozyskiwała z tego terenu glinę. Zakład zatrudniał początkowo blisko 250 robotników, wytwarzając głównie naczynia i sanitaria dla gospodarstw domowych. W 1928 roku fabrykę sprzedano śląskiemu koncernowi Huta „Pokój”, którego większościowym udziałowcem został w 1934 roku Skarb Państwa.

W roku powstania tableau w hucie pracowało przeciętnie 1700 robotników i 140 pracowników umysłowych. Część robotników mieszkała z rodzinami przy zakładzie w drewnianych barakach, zajmując jedną izbę, którą dodatkowo podnajmowano sublokatorom. Budynki te nie posiadały bieżącej wody i toalet. Stały na gliniastym obszarze bez chodników, który w dni słotne zamieniał się w błoto. W podobnych warunkach mieszkali robotnicy poza barakami, na sąsiednich Herbach.

Utrzymane w ciemnej tonacji tableau koresponduje z wydarzeniami krwawej wiosny 1936 roku. Bieda i bezrobocie, pogłębione dodatkowo w wyniku wielkiego kryzysu gospodarczego po krachu na giełdzie w Nowym Jorku, stały się wówczas przyczyną strajków, demonstracji i starć. Dnia 23 marca policja zastrzeliła w Krakowie ośmiu robotników, a w Częstochowie jednego. Z tego powodu Huta „Ludwików” podjęła 2 kwietnia strajk protestacyjny, przerywając na godzinę pracę. Dnia 14 kwietnia policja we Lwowie zastrzeliła bezrobotnego robotnika, następnie podczas jego pogrzebu kolejnych 19, a nieoficjalnie liczba zabitych mogła być dwukrotnie większa.

Demonstracje pierwszomajowe były więc wówczas bardzo liczne, czego przykładem była także kielecka – zorganizowana przez Polską Partię Socjalistyczną i Poalej Syjon-lewicę i robiąca duże wrażenie na mieszkańcach miasta. Transparenty głosiły m.in.: „Chleba i pracy”, „Żądamy uruchomienia robót publicznych”, „Wszyscy do Związków Zawodowych”, „Fabryki dla robotnika”, „Proletariusze wszystkich narodów łączcie się”, „Faszyzm to wojna i reakcja”.  

Dnia 9 czerwca policja strzelała do robotników w Gdyni, gdzie zginęła jedna osoba, a 15 lipca rozpoczął się kolejny strajk w kieleckim „Ludwikowie” – tym razem okupacyjny. Huta została otoczona przez policję. Ponieważ zakład produkował również na rzecz armii – w tym hełmy wz. 31, szable wz. 34 i kuchnie polowe – to wojsko interesowało się strajkiem szczególnie. Załoga wywalczyła podwyżki, protest zakończył się szybko i bezkrwawo.

Dyrektor Kwieciński podejmował działania mające na celu poprawę bytu robotników. W 1934 roku uruchomił kuchnię dla bezrobotnych i ich rodzin, finansowaną ze składek pracowników i dotacji dyrekcji, a od sierpnia 1936 roku planował także budowę osiedla robotniczego na Szydłówku. Kolonia miała składać się z 11 bloków dla 500 pracowników i ich rodzin, budynku socjalnego i boiska. Pierwsze grunty zakład nabył w marcu następnego roku. Plany te przerwał jednak wybuch wojny. Mieszkania dla robotników huty, już jako Kieleckich Zakładów Wyrobów Metalowych, powstały na Szydłówku w połowie lat 50.

Oprac. dr Paweł Grzesik

Bibliografia

Archiwalia

Archiwum Państwowe w Kielcach, Urząd Wojewódzki Kielecki I 21/100, sygn. 21878, k. 133, 135, 140–141.

Opracowania

Dziubińska J. Osiedle robotnicze Huty „Ludwików” (maszynopis), Kielce 1969.

Główka J., Michalska-Bracha L., Pokolenie nadziei. Kielczanie 1918–1939, Kielce 1993, s. 15.

Maciągowski M., Śladami cieni. Przewodnik po żydowskich Kielcach, Kraków–Budapeszt, 2008, s. 47.

Otwinowski K., Huta „Ludwików” w Kielcach 1919–1945, Kielce 2019.

„Sztuki Piękne. Miesięcznik poświęcony architekturze, zdobnictwu, malarstwu, rzeźbie, grafice” 1933, R. 9, s. 28.

Tambor B., Huta „Ludwików” w Kielcach po II wojnie światowej, Kielce 2019.