Patera dekoracyjna Taniec góralski

Zjawiskiem niemającym analogii w rzeźbie europejskiej dwudziestolecia międzywojennego są inspiracje sztuką podhalańską m.in. w twórczości Zbigniewa Pronaszki, Jana Szczepkowskiego i uczniów Zakopiańskiej Szkoły Przemysłu Drzewnego, której prawdziwym reformatorem okazał się dyrektor Karol Stryjeński. Ten architekt, rzeźbiarz i działacz społeczny zerwał z austriackimi metodami kształcenia, przyczynił się do radykalnej odnowy szkoły i dynamicznego rozwoju sztuki na Podhalu. Powstające tu prace odznaczały się oryginalnością, zrozumieniem materiału i bryły, czego efektem były Grand Prix za drzeworyty i metodę nauczania oraz złoty medal za rzeźby na Międzynarodowej Wystawie Sztuk Dekoracyjnych w Paryżu w 1925 roku. Uczniem Państwowej Szkoły Przemysłu Drzewnego w Zakopanem był rzeźbiarz Franciszek Kalfas (1898–1968), którego kilka prac w porcelanie przechowuje w swoich zbiorach Muzeum Narodowe w Kielcach. Po ukończeniu szkoły zakopiańskiej Franciszek Kalfas kontynuował edukację w Państwowej Szkole Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego w Krakowie, gdzie uczęszczał na zajęcia w pracowni Jana Raszki – rzeźbiarza, medaliera i malarza, absolwenta Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu. Następnie rzeźbiarz został asystentem na macierzystej uczelni, gdzie prowadził zajęcia z kompozycji brył i płaszczyzn, a w latach 1929–1930 dodatkowo z rzeźby w drewnie i kamieniu. Od 1930 do 1934 roku był nauczycielem kontraktowym, a później etatowym na Wydziale Rzeźby, którym przed 1939 rokiem kierował. Od 1928 roku Kalfas należał do Zrzeszenia Artystów Plastyków „Zwornik”. W czasie wojny współpracował z Fabryką Porcelany w Ćmielowie. Dla Franciszka Kalfasa krótki okres pobytu w Ćmielowie był czasem intensywnej pracy, której owocem były liczne projekty figurek, przedmiotów dekoracyjnych i naczyń. Na wystawie zbiorowej prac Józefa Mehoffera i Jana Książka, tkanin artystycznych Heleny i Stefana Gałkowskich oraz polskiej porcelany artystycznej „Ćmielów”, zorganizowanej w gmachu Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie w 1945 roku, zaprezentowano głównie wojenną produkcję fabryki, w tym dużą grupę prac Kalfasa. Wśród nich było 26 oryginalnych przedmiotów wykonanych przez rzeźbiarza, 24 odlewy z formy wykonane według jego projektów oraz dwa projekty jeszcze niezrealizowane. Franciszek Kalfas był autorem pater dekoracyjnych przeznaczonych do zawieszania. Zdobią je płaskorzeźbione, wieloplanowe lub wykonane w reliefie sceny figuralne. Nie dziwi też fakt, że absolwent zakopiańskiej Szkoły Przemysłu Drzewnego podejmuje tematykę ludową, podobnie jak wcześniej związane z Ćmielowem Zofia Stryjeńska czy Halina Burtanówna-Husarska. Prezentowana patera Taniec góralski przedstawia pięć tańczących, ukazanych frontalnie ze skierowanymi na bok głowami, trzymających się za ręce postaci kobiet i mężczyzn w strojach góralskich. Rękawy koszul stanowią ornament krawędzi kołnierza; pełnoplastyczne głowy wystają poza kołnierz patery; dno naczynia wypełnia dekoracja ornamentalna. Projekty Franciszka Kalfasa dla wytwórni w Ćmielowie odznaczają się dużą różnorodnością pod względem stylistycznym. Wiele z nich świadczy raczej o poszukiwaniu rozwiązań dla produkcji niż realizowaniu własnej osobowości artystycznej. Lecz, o ile niektóre można określić mianem galanterii porcelanowej, tak w wielu przypadkach mamy do czynienia ze znakomicie przeprowadzonymi, trudnymi technicznie wyzwaniami rzeźbiarskimi, jak prezentowana scena wkomponowana w formę dekoracyjnego naczynia.

Po wojnie artysta nie wrócił już do pracy w porcelanie. Został wykładowcą w krakowskim Instytucie Sztuk Pięknych (przemianowanym następnie na Państwową Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych), a następnie kierownikiem Pracowni Rzeźby Studium Ogólnego ASP w Krakowie, skąd po kilku latach przeszedł na Wydział Architektury Wnętrz. Poza pracą pedagogiczną Kalfas tworzył wielkie kompozycje figuralne i małe formy rzeźbiarskie m.in. modele do brązu dla zakładu odlewniczo-brązowniczego Seipa w Krakowie. Na zamówienie Głównego Komitetu Kościuszkowskiego wykonał projekt medalu jubileuszowego z wizerunkiem Tadeusza Kościuszki, wybity w brązie i srebrze (1945). W 1948 roku, po konkursie ogłoszonym przez Akademię Umiejętności, wykonał medal Mikołaj Kopernik wybity w brązie i srebrze oraz odznakę jubileuszową 75-lecie Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie. Z 1968 roku pochodzą projekty medali wykonane na 150-lecie Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Po wojnie zrealizował też kilka projektów rzeźb sakralnych, m.in. do ołtarza głównego w kościele Księży Sercanów w Krakowie-Płaszowie oraz ołtarza i figury Matki Boskiej Saletyńskiej dla Saletynów w Dębowcu. W 1958 roku wykonał model rzeźby wzorowanej na postaci z krakowskiego ołtarza Wita Stwosza. Figura wieńczy fontannę według projektu Jana Budziłły, znajdującą się na placu Mariackim w Krakowie.

Oprac. Magdalena Śniegulska-Gomuła

Bibliografia

Indeks artystów plastyków absolwentów i pedagogów wyższych uczelni plastycznych oraz członków ZPAP działających w latach 1939–1996, wyd. 2, Gdańsk 1997.

Melbechowska-Luty A., Posągi i ludzie. Rzeźba polska dwudziestolecia międzywojennego, Warszawa 2005.

Polskie życie artystyczne w latach 1915–1939, t. 2, red. A. Wojciechowski, Wrocław 1974.

Śniegulska-Gomuła M., Projekty rzeźbiarza krakowskiego Franciszka Kalfasa dla wytwórni w Ćmielowie, „Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach” 2014, t. 29, s. 161–175.