Orfeusz

Stefan Mrożewski (1894–1975)
Paryż, 1925
linoryt, papier
29,5 x 18 cm (41 x 30,5 cm)
sygn. ołówkiem pod ryc. p.d. StefMrożewski/Paris/1925, l.d. 5/30
MNKi/GR/186

Od czasów antycznych historia Orfeusza, mitycznego muzyka i poety, który swoją grą oczarował bogów, ludzi, zwierzęta, należała do popularnych tematów w sztukach plastycznych.

Autor pracy – Stefan Mrożewski, wykorzystał ten klasyczny motyw do pokazania męskiego aktu. Uproszczona kompozycja, sprowadzona do kilku elementów – sylwetki młodego mężczyzny ujętego w kontrapoście oraz dwóch kozłów ukazanych w skrócie perspektywicznym, mocny kontrast czerni i bieli, bez subtelnych przejść tonalnych oraz głęboko cięte płaszczyzny, odwołują się do ekspresjonistycznych tendencji w sztuce lat 20. XX wieku.

W kontekście całej twórczości grafika praca ta wyróżnia się odmiennym charakterem. Należy do wczesnych realizacji, wykonanych w pierwszych latach jego pobytu w Paryżu, kiedy Mrożewski poszukiwał własnej formy wypowiedzi. Ostatecznie odnalazł się w drzeworycie sztorcowym – technice, którą opanował bezbłędnie.

Warto przypomnieć, że Stefan Mrożewski rozpoczął swoją przygodę z grafiką podczas studiów w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych w latach 1923–1924, odbywanych pod kierunkiem Władysława Skoczylasa, twórcy polskiej szkoły drzeworytu. Jak pisała Irena Jakimowicz, Mrożewski mimo wszystko pozostał niezależny, „czerpiąc na zasadzie intuicji z całego dorobku kultury i z bogactwa życia”. Uczelnię skończył bez dyplomu. Napędzany wrodzonym optymizmem, ciekawością i ciągłą potrzebą odkrywania został obywatelem świata. Najpierw osiedlił się w Paryżu, potem w Amsterdamie oraz Londynie. Tuż przed wybuchem II wojny wrócił do Polski, by w grudniu 1951 roku wyemigrować do Stanów Zjednoczonych.

Znawcy podkreślają, że spośród współczesnych mu grafików Mrożewskiego przede wszystkim wyróżniała nieograniczona wyobraźnia, która pozwoliła mu najlepiej zabłysnąć w dziedzinie ilustracji. Ten rodzaj grafiki, który u większości artystów stanowił margines twórczości, jemu przyniósł największe uznanie i najwięcej nagród. Ponadto dzięki osiągniętej wirtuozerii technicznej zyskał miano „czarodzieja rylca” (przydomek nadany przez przyjaciela Tadeusza Cieślewskiego syna). Grafiki Mrożewskiego słynęły z niespotykanej różnorodności fakturalnej. Operując jedynie skromnym zasobem narzędzi – w tym ulubionym rylcem wielorzędowym, artysta potrafił oddać szeroką skalę walorów z najwyższą subtelnością, tworząc efekt migotliwych plam świetlnych i wzbudzając powszechny podziw.

Stefan Mrożewski zmarł 8 września 1975 roku w Walnut Creek w Kalifornii. Był artystą niezwykle płodnym i wszechstronnym – uprawiał malarstwo olejne, akwarelowe i pastelowe, malował na szkle, ścianie, tworzył witraże, mozaiki, ceramikę, wykonywał linoryty, miedzioryty, akwaforty, a nade wszystko drzeworyt. Pozostawił ponad 3000 grafik i ekslibrisów. W zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach znajduje się najliczniejsza kolekcja muzealna prac artysty, licząca obecnie 772 pozycje inwentarzowe.

Oprac. Małgorzata Osobińska

Bibliografia

Filipowicz A., „Życiowy romantyk”, „Biuletyn Informacyjny Biblioteki Narodowej” 2004, nr 1/168/, s. 27–29.

Jakimowicz I., Pięć wieków grafiki polskiej, Warszawa 1997, s. 160–164.

Kulpińska K., Polscy graficy w Paryżu lat 20. i 30. XX wieku – wielość koncepcji artystycznych, odmienność postaw życiowych, w: Sztuka Europy Wschodniej, t. 3, Polscy i rosyjscy artyści i architekci w koloniach artystycznych za granicą i na emigracji politycznej 1815–1990, red. J. Malinowski, I. Gavrash, Toruń 2015, s. 221–234.

Mielcarska-Kaczmarczyk J., Stefan Mrożewski. Warsztat artysty – katalog, Kielce 2010.

Czarodziej rylca. Wystawa w sto dziesiątą rocznicę urodzin Stefana Mrożewskiego 1894–1975, Warszawa 2004.

Samek M., Stefan Mrożewski. Grafika ze zbiorów Muzeum Narodowego w Kielcach, Kielce 1992.