Stancja uczniowska

Stanisław Charzyński
Stancja uczniowska
1922
Tektura, farba olejna, 33 cm (wys.) x 24 cm (szer.)
MNKi/Ż/595

W XIX i na początku XX wieku nie było tak wielu szkół, jak w czasach współczesnych. Biorąc pod uwagę ten fakt, a także ograniczone możliwości transportowe, dla wielu uczniów rozpoczęcie edukacji wiązało się z przeprowadzką, przeważnie do dużego miasta, często oddalonego o kilkanaście kilometrów od rodzinnej miejscowości. Najczęściej taka sytuacja dotykała osoby z mało lub średniozamożnych rodzin, których najbliższych nie było stać na zmianę miejsca zamieszkania. Często korzystały one z możliwości wynajęcia stancji. Były to prywatne mieszkania lub pojedyncze pokoje dostosowane do potrzeb uczniów. Poziom ich utrzymania i wyposażenia był zróżnicowany. Przestrzenie przygotowane dla osób pochodzących z zamożnych warstw społecznych były komfortowe, jasne i przestronne. Większość stancji nie posiadała jednak wygód w postaci elektryczności czy bieżącej wody, a ich wyposażenie było bardzo skromne. Każda ze szkół posiadała listę stancji znajdujących się w pobliżu wraz z listą zakwaterowanych w nich uczniów. Podlegały one częstym kontrolom ze strony nauczycieli lub innych osób upoważnionych przez dyrekcję.

W zbiorach Muzeum Stefana Żeromskiego znajduje się obraz, przedstawiający typową stancję uczniowską ze skromnie urządzonym wnętrzem. Wyposażono jąw drewniane meble: kilka łóżek, drewnianą ławę, stół na krzyżakowatych nogach i szafę. Na ścianie nad jednym z łóżek powieszono drewnianą półkę, na której poukładano różne rzeczy. Obraz został utrzymany w ciemnej kolorystyce, zapewne ze względu na ograniczone źródła światła
w pomieszczeniu, w którym znajdują się wisząca pod sufitem czerwona lampa i niewielkie okno.

Jednym z uczniów mieszkających w czasach szkolnych na stancji był Stefan Żeromski, który w czasie dwunastu lat nauki w Męskim Gimnazjum Rządowym w Kielcach (1874–1886) był zakwaterowany w kilku tego typu miejscach. Mieszkał między innymi przy obecnych ulicach: Piotrkowskiej, Silnicznej, Wesołej, Wojska Polskiego i Placu Wolności.

Na stancji osiadł również Marcin Borowicz, bohater powieści Syzyfowe prace autorstwa Stefana Żeromskiego. Pisarz w taki sposób opisał to miejsce: … stał tylko na środku długi stół sosnowy, zalany atramentem, a dokoła niego krzesła i długie ławy drewniane. W jednym kącie sterczało żelazne łóżko bez pościeli, z tak okropnie zgiętymi prętami, jakby je pozwijał jakiś straszliwy reumatyzm. Okna były niezamknięte i żelazne haczyki tych okien monotonnie stukały. Marcinka, który tam wszedł za matką, ścisnął dziwny żal na widok tego pokoju.

Oprac. Magdalena  Del

Bibliografia:

7. Rudawska, Powstanie i dzieje najstarszej kieleckiej szkoły średniej, I Liceum Ogólnokształcącego im. Stefana Żeromskiego, https://zeromszczacy.pl/powstanie-i-dzieje-najstarszej-kieleckiej-szkoly-sredniej-id67.html[dostęp:11.09.2025]
8. Żeromski, Syzyfowe prace, Kielce 2014.

„Wychowanie w Rodzinie. Rodzina na przestrzeni wieków” 2011, t. 2