Odpisy listów pasterskich biskupa Kajetana Sałtyka

Zespół XVIII-wiecznych odpisów listów pasterskich biskupa Kajetana Sołtyka.


Do najcenniejszych eksponatów w kolekcji archiwaliów Działu Historii należą dokumenty wydawane przez biskupów krakowskich, wśród których przeważają przywileje nadawane miastom kielecczyzny przez kolejnych włodarzy diecezji oraz listy pasterskie. W ubiegłym roku kolekcja ta została wzbogacona o sporządzone jedną ręką XVIII-wieczne odpisy listów pasterskich wystosowanych przez biskupa Kajetana Sołtyka, ostatniego rezydenta kieleckiego Pałacu. W skład zespołu zakupionego w kwietniu 2011 roku wchodzą następujące archiwalia:
 
1. Odpis listu pasterskiego biskupa Kajetana Sołtyka w sprawie pomocy dla ochrzczonych Żydów, sporządzonego w Warszawie 10 grudnia 1759 roku, na czterech stronach papieru czerpanego. W liście tym rozpoczynającym się wymienieniem tytulatury biskupa: „Kajetan Ignacy/Sołtyk/Z Bożey i Stolicy Apostolskiey/Łaski Biskup Krakowski Xsiążę/Siewierski" autor mówi o trudnej sytuacji Żydów, którzy przyjęli chrzest i zostali włączeni do kościoła rzymskokatolickiego oraz o prześladowaniu neofitów przez tych współbraci, którzy pozostali przy dawnej religii. W dalszej listu biskup Kajetan Sołtyk zwraca się do wiernych, aby oddawali jałmużnę na pomoc dla nawróconych Izraelitów. Wyznacza także Kollektorów, którzy mają za zadanie zebrać ofiarowane datki. Osoby powołane na powyższe stanowisko na terenie miasta Krakowa zostały w liście wymienione imiennie (nazwiska trudne do odczytania), w kolegiatach funkcję tę mają pełnić Podkustoszowie,
w parafiach zaś plebani i proboszczowie, którzy zebrane ofiary mają przekazać Dziekanom, ci zaś do Officjałów, a Officjałowie do Audytora miasta Krakowa w okresie sześciu miesięcy od publikacji niniejszego pisma. Na końcu listu znajduje się potwierdzenie podpisu biskupa Kajetana Sołtyka oraz miejsce pieczęci (L.S.).
 

 
2. Odpis dwóch listów pasterskich skierowanych do duchowieństwa i wiernych diecezji krakowskiej polecających modlitwę za dusze zmarłych: Heleny Morsztynowej, wojewodziny inflanckiej oraz Antoniego Dembowskiego, biskupa kujawskiego, przepisywanych w sposób ciągły na papierze czerpanym. Obydwa dokumenty również rozpoczynają się wymienieniem tytulatury autora: „Kajetan Ignacy/Sołtyk/Z Bożey i Stolicy Apostolskiey/Łaski Biskup Krakowski Xsiążę/Siewierski" W pierwszym liście (2 i 3/4 strony rękopisu), wydanym w Promniku dnia 12 czerwca 1762 r., biskup Kajetan Sołtyk zawiadamia o śmierci Heleny Morsztynowej, wojewodziny inflanckiej, wymienia jej zasługi, m.in. pomoc dla ubogich i sierot, fundacje klasztorów, prosi o modlitwę za Jej duszę, a także poleca, aby przez dwa dni biły dzwony we wszystkich parafiach diecezji oraz aby księża plebani przez ...trzy dni święte lub niedziele.. modlili się wraz
z wiernymi o wieczny odpoczynek dla Heleny Morsztynowej. Pod listem po lewej stronie znajduje się informacja: Proces za Duszę/Wojewodziny/Inflanckiej, potwierdzenie podpisu biskupa Kajetana Sołtyka oraz miejsce pieczęci (L.S.).
W liście drugim (rozpoczyna się na końcu strony trzeciej, 1 i 1/4 strony rękopisu), sporządzonym w Krakowie dnia 15 października 1763 r., biskup Kajetan Sołtyk zawiadamia o śmierci Antoniego Dembowskiego, biskupa kujawskiego, następnie wymienia jego zasługi jako kapłana i biskupa, prosi księży o odprawienie mszy świętej za duszę Zmarłego a wiernych o modlitwę w jego intencji, a także poleca, aby przez trzy dni biły dzwony we wszystkich parafiach diecezji. Pod listem znajduje się potwierdzenie podpisu biskupa Kajetana Sołtyka oraz miejsce pieczęci (L.S.).
 
    
 
Kajetan Sołtyk herbu własnego, urodzony w Chwałowicach 12 czerwca 1715 r., syn kasztelana lubelskiego Józefa i Konstancji
z Drzewickich herbu Ciołek, blisko spokrewniony z Potockimi. Studiował w Rzymie, gdzie uzyskał tytuł doktora obojga praw. Po śmierci prymasa Teodora Potockiego przeniósł się na dwór biskupa Lipskiego do Krakowa. Był kanonikiem łowickim, gnieźnieńskim
i krakowskim. W 1749 r. mianowany biskupem tytularnym Emmaus, został koadiutorem biskupa kijowskiego Samuela Ożgi. W 1756 r. objął biskupstwo kijowskie, a w 1759 r. biskupstwo krakowskie. Za sprzeciwienie się na sejmie uchwale o przywilejach dla dysydentów został 13 października 1767 r. aresztowany przez Rosjan i wywieziony do Warszawy, a następnie do Kaługi, gdzie w niewoli spędził pięć lat. Na czas uwięzienia przekazał władzę w diecezji sufraganowi Franciszkowi Potkańskiemu i archidiakonowi Józefowi Olechowskiemu. Do Kaługi został wywieziony wraz z biskupem kijowskim Józefem Andrzejem Załuskim oraz Wacławem i Sewerynem Rzewuskimi.
W styczniu 1773 r. powrócił do Warszawy z oznakami choroby psychicznej. Pogłębiający się u niego rozstrój nerwowy spowodował niezdolność do sprawowania rządów w diecezji. W rezultacie w 1782 r. został odsunięty od władzy, a następnie aresztowany i pod eskortą wojskową przewieziony do Kielc, gdzie w zamknięciu spędził sześć lat, aż do śmierci 31 lipca 1788 r. Został pochowany w katedrze wawelskiej w kaplicy Świętokrzyskiej.
 
Jako biskup krakowski Kajetan Sołtyk wydał szereg listów pasterskich w sprawie pomocy dla ochrzczonych Żydów, podatku dla wojska koronnego, wizytacji, obrad sejmowych, liturgii i obrzędów religijnych. W celu zabezpieczenia metryk kościelnych polecił ich oblatowanie do ksiąg grodzkich. Z jego inicjatywy wyremontowano kielecką rezydencję biskupów krakowskich, dokonując przy tej okazji przeróbek kilku pomieszczeń, między innymi przez dodanie podwieszonych sufitów i pokrycie ścian polichromią, w 1777 r. wystawiono przy pałacu browar z gorzelnią, suszarnią i mieszkaniem dla magistrów browarnianych. W 1784 r. ofiarował kieleckiej kolegiacie srebrny i złocony kielich
z pateną. W latach 70. XVIII w. rozpoczął budowę klasztoru i szpitala dla sióstr Miłosierdzia z Krakowa przy kościele św. Leonarda. Angażował się również w sprawy gospodarcze na podlegającym mu obszarze. Za jego rządów w diecezji krakowskiej wybudowano wielkie piece do wytopu żelaza w Mostkach, Szałasie Nowym, Samsonowie i Parszowie, wystawiono również domy dla zarządców folwarków w Brzezinkach, Domaszowicach oraz Woli Kopcowej. Przyczynił się do przebudowy kościoła w Tumlinie oraz restauracji kolegiaty w Skalbmierzu. Zamówił też u kieleckiego alterzysty ks. Antoniego Brygierskiego cykl wizerunków biskupów krakowskich dla zamku w Iłży i być może do seminarium duchownego w Kielcach. Kolejnymi przykładami działalności fundacyjnej Kajetana Sołtyka była przebudowa pałacu biskupów krakowskich w Warszawie, odbudowa katedry w Żytomierzu i wystawienie tam rezydencji biskupiej oraz modernizacja wnętrza krakowskiej katedry wraz z powołaniem zespołu do usuwania zniszczonych ołtarzy i porządkowania kaplic. Biskup planował również przebudowę rezydencji biskupich w Krakowie, Prądniku, Iłży i Bodzentynie.

Bibliografia:

    MNKi/H/5714- Odpis dwóch listów biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka skierowanych do duchowieństwa i wiernych diecezji krakowskiej i polecających modlitwę za dusze zmarłych: Heleny Morsztynowej, wojewodziny inflanckiej oraz Antoniego Dembowskiego, biskupa kujawskiego, Promnik, Kraków, 1762-1763, papier czerpany, rękopis, 34x20 cm
    MNKi/H/5715- Odpis listu pasterskiego biskupa Kajetana Sołtyka w sprawie pomocy dla ochrzczonych Żydów, Warszawa, 10.12.1759, papier czerpany, rękopis, 34x20 cm
    Biliński P., Żywoty sławnych Biskupów Krakowskich. Kajetan Sołtyk herbu własnego, „Tygodnik Salwatorski”, Nr 29/291, 16 lipca 2000
    Nitecki P., Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965-1999. Słownik biograficzny, Warszawa 2000
    Pieniążek-Samek M., Tributum Gratitudinis Redo. Fundacje artystyczne na terenie Kielc w XVII i XVIII wieku. Studium z historii kultury, Kielce 2005
    Prokop K.R., Poczet biskupów krakowskich, Kraków 1999

 
Autor: Magdalena Otwinowska