Kaczeńce

Stanisław Wyspiański (1869-1907)
Polska 1895-1896
Pastel, karton
40 X 92 cm
 

Stanisław Wyspiański (1869-1907) – polski dramaturg, poeta, malarz, grafik, architekt i projektant mebli. Najwybitniejszy przedstawiciel polskiego nurtu secesji.
 
„Natura, natura, natura – wszystkiego cię nauczy – jak się kwiat z pączka rozwija, czyś widział piękniejszy ornament, ja nie (...)” – (z listu Stanisława Wyspiańskiego do Karola Maszkowskiego).
 
W rozprawie Piękno liścia odnowiciel sztuki użytkowej John Ruskin (1819-1900) szczegółowo analizował strukturę łodygi, gałęzi, a nawet korzenia rośliny. Modernizm francuski przejął dekoracyjność i stylizowanie motywów przyrody, wzorując się na malarstwie angielskich prerafaelitów, pochodzących z kręgu Wiliama Morris’a.
Wzory natury i styl Ecole de Nancy stały się istotnym zjawiskiem w sztuce europejskiej końca XIX wieku. Sławę zyskał paryski wzornik Eugèniusza Grasseta (1841-1917) Roślina i jej zastosowanie ornamentalne (1897) oraz fotograficzny album Encyklopédie florale Piotra Płauszewskiego (ok. 1910).
 
Artyści okresu Młodej Polski odrzucali dziedzictwo antyku i kategorie stylistyczne, wzorując się bezpośrednio na motywach przyrody. Kwiaty, liście, łodygi i pnącza, połączone organicznie z owadami i ptakami, stanowiły dla nich przebogaty kontekst artystycznych i estetycznych odniesień. W latach 1886-1887 powstał Zielnik Stanisława Wyspiańskiego – 54 arkusze narysowane ołówkiem ze 120 gatunkami roślin. Studia botaniczne do Zielnika wykonał artysta w okolicach Krakowa, podczas wypraw do Tyńca, do Panieńskich Skał nad Wisłą i do Krzemionek.
 „Malwy, dziewanny, co to za cudne rośliny, jakie to strzeliste kształtów pędy, jakie to żywe, rozmowne kwiaty” – pisał Wyspiański do Lucjana Rydla. Kwiaty pojawiały się w kompozycjach artysty jako motyw przyrodniczy, dekoracyjny oraz motyw o wymowie symbolicznej.
Wykonane pastelą Kaczeńce (karton do polichromii?) z jednej strony nawiązują do szkiców z Zielnika, z drugiej znamionują żywiołowość i zmysłowość natury. Niewielkich rozmiarów roślina z podmokłych łąk nad Wisłą ukazana została w pełnej krasie i powiększona do motywu pierwszoplanowego. Liście i kwiaty o wyrafinowanych kształtach, wyraźny kontur i płaska plama barwna tworzą prawdziwie secesyjną stylizację.
W twórczości Wyspiańskiego znajdowały się również inne studia roślin wykonane w technice pasteli, np. kwiat śliwy oraz kwiaty mlecza i nasturcji – stylizowane motywy z kartonów do dekoracji kościoła Franciszkanów w Krakowie. Motywy roślin Wyspiański wykorzystał też w dekoracjach „Świetlicy” w Pałacu Sztuki (1904) i gmachu Towarzystwa Lekarskiego (1904-1905) w Krakowie.
Podobne stylistycznie dekoracje projektowali i wykonywali również inni polscy artyści, tacy jak Józef Mehofer, Jan Gumowski i Eugeniusz Dąbrowa-Dąbrowski.
 
Oprac. dr Anna Myślińska