Amfora czteroucha

Miejsce znalezienia: Złota, pow. Sandomierz

W zbiorach Działu Archeologii MNKi znajduje się niezwykle cenny zespół naczyń glinianych i przedmiotów krzemiennych z miejscowości Złota w powiecie sandomierskim. Zostały one odkryte na cmentarzysku kultury złockiej przez Zdzisława Lenartowicza, z wykształcenia malarza, z zamiłowania archeologa, który prowadził amatorskie wykopaliska na Kielecczyźnie. Odkopane przedmioty przekazywał do różnych muzeów, w tym znaczną część do muzeum PTK w Kielcach, w którym pracował honorowo w latach 1910-1920.

Naczynia kultury złockiej wyróżniają się bogactwem form i ornamentyki oraz niezwykle idealnymi kształtami. Wśród nich na uwagę zasługuje baniasta amfora czteroucha o niskiej cylindrycznej szyjce. Cztery uszka rozmieszczone są symetrycznie tuż nad największą wydętością brzuśca. Amfora jest bogato zdobiona. Na szyi pasmo złożone z trzech falistych linii odciśniętego sznura między dwoma potrójnymi poziomymi liniami sznurowymi. Górna część brzuśca zdobiona jest od nasady szyi rzędem potrójnych łuczków stempelkowych zwróconych ku dołowi oraz pasmem potrójnej poziomej linii sznurowej. Poniżej występuje ornament złożony z pionowych pasm odciśniętego sznura, kresek i łuczków stempelkowych. Powierzchnia gładka, błyszcząca, brunatno-czarna.

Amfora została znaleziona w 1915 roku w tak zwanym grobie kryptowym, który, jak opisuje Z. Lenartowicz, miał następującą budowę: ...obszerne wejście pionowe, z którego prowadzi w bok ku północy szyja zamknięta jednym dużym lub paru małymi kamieniami, za szyją zaś znajduje się jama tej długości, że zwłoki tylko skurczone mogły się w niej zmieścić. W grobie znajdowały się dwa szkielety w pozycji skurczonej, natomiast jego wyposażenie stanowiły dwie amfory.

Pochówki z grobami szkieletowymi były charakterystyczne dla kultury złockiej, która istniała w okresie 2800-2300 p.n.e., tworząc nieduży, ale oryginalny zespół kulturowy na lessowych terenach dzisiejszych powiatów sandomierskiego i opatowskiego. W zdecydowanej większości groby miały charakter niszowy. Wejścia do nisz (krypt) znajdowały się od strony południowej lub południowo-wschodniej. Krypty miały wydłużony, przeważnie owalny kształt, a ich podłogi były wyłożone w całości lub w części brukami z płyt kamiennych. Wejście do niszy zasłaniano dużymi głazami, łatwymi do usunięcia. Groby były wielokrotnie wykorzystywane, przy czym wkładając kolejne zwłoki zmarłego robiono dla niego miejsce usuwając na bok poprzednio pochowanego. Większość grobów zawierała szkielety kilku osób różnej płci i wieku, do rzadkości należą groby zawierające zwłoki jednego zmarłego. Zmarłych układano zwykle na boku, rzadziej na wznak, z nogami podkurczonymi, przy czym trzymano się zwyczaju orientowania po osi z północnego-zachodu na południowy-wschód. Mężczyzn na ogół kładziono na boku lewym, głową kierując na południowy-wschód, kobiety zaś na prawym, z głową w odwrotną stronę. Uderza bogaty, w sensie ilościowym, inwentarz grobowy. Wyposażano bowiem kolejno wkładanych do grobu zmarłych. Mężczyznom układano na ogół dary przy nogach, kobietom natomiast w pobliżu głowy. Na wyposażenie składały się naczynia, nieraz w liczbie kilkunastu sztuk, narzędzia krzemienne, kościane i rogowe oraz ozdoby z muszli, kości czy bursztynu.

Opracowała: dr Jolanta Gągorowska-Chudobska

Literatura:

5. Gągorowska-Chudobska, Późnoneolityczne i wczesnobrązowe materiały z badań Zdzisława Lenartowicza w Złotej, pow. Sandomierz w zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach, „Materiały Archeologiczne”, t. XL, 2015.