Ort koronny

Zygmunt III Waza (1587-1632)

W kolekcji numizmatycznej Muzeum Narodowego w Kielcach znajduje się zespół monet z epoki Wazów. Jednym z obiektów jest ort koronny wybity w czasach panowania pierwszego polskiego władcy z tej dynastii. Zygmunt III, syn króla Szwecji Jana III i Katarzyny Jagiellonki, urodził się na szwedzkim zamku Gripsholm w roku 1566. 20 czerwca bieżącego roku mija 450 lat od tego wydarzenia. Tron Rzeczypospolitej Obojga Narodów objął w 1587 roku, panował do śmierci w 1632. Okres ten jest istotny nie tylko ze względu na bogatą historię kraju, ale również z punktu widzenia polskiej numizmatyki.

Z końcem XVI w., w pierwszych latach panowania króla, mennice biły pełnowartościowe monety, m.in. trojaki, szóstaki czy złote dukaty. Z początkiem XVII w. pojawił się po raz pierwszy nowy nominał – ort. Nazwę wywodzi się z północnych dialektów staroniemieckich, w których oznaczała czwartą część danej jednostki, w tym przypadku talara. Pierwsze orty wybito w Gdańsku w 1608 roku. Początkowo miały wartość 10 groszy, czyli ¼ talara. W roku 1621 sejm ustalił wartość na 16 groszy, w kolejnych latach płacono za orta dwa grosze więcej. Ta srebrna moneta była lubiana i ceniona w obrocie handlowym, odznaczała się wysoką próbą srebra oraz kunsztem artystycznym. Na awersie umieszczano wizerunek króla, rewers wypełniał herb miasta nad Motławą. Poważnym problemem Zygmunta III było wywożenie przez zagranicznych kupców dobrej, polskiej waluty, przy jednoczesnym zalewaniu kraju obcą monetą podwartościową. W roku 1620 mennica w Bydgoszczy rozpoczęła produkcję ortów koronnych. W stosunku do ich gdańskich odpowiedników obniżono nieznacznie próbę srebra, natomiast awers zaczęto wzorować na talarach.

Zdjęcie 1: Prezentowany ort koronny został wybity w roku 1623. W centrum awersu umieszczono wizerunek króla – prawy profil, w zbroi, z płaszczem. Władca zaprezentowany jest w koronie na głowie, z mieczem w prawej oraz jabłkiem królewskim w lewej dłoni. Na szyi widnieje modna kryza, na piersiach łańcuch z Orderem Złotego Runa. W legendzie otokowej widoczny jest napis będący pierwszą częścią pełnej tytulatury króla: SIGIS.III.D.G.REX.POL.M.D.LI.RVS.PRV.M (ZYGMUNT III Z BOŻEJ ŁASKI KRÓL POLSKI, WIELKI KSIĄŻĘ LITEWSKI, RUSKI, PRUSKI, MAZOWIECKI).

Zdjęcie 2: Na rewersie widnieje ukoronowana tarcza herbowa z godłami: Polski (Orzeł), Litwy (Pogoń), zaś w polu środkowym herb Wazów (Snopek). Po bokach tarczy, wśród ozdób, rozbita na dwie części data emisji: 16 23. Wzdłuż krawędzi awersu i rewersu umieszczono ozdobny otok kreskowy. Rant jest gładki. W legendzie otokowej odczytujemy pozostałą część pełnej tytulatury: SAM.LIV.NEC.N.SV.GOT.VAN.Q.HRI.R (ŻMUDZKI, INFLANCKI, A TAKŻE SZWEDZKI, GOCKI I WANDALSKI DZIEDZICZNY KRÓL). W jej dolnej część widoczny jest herb Sas podskarbiego koronnego Mikołaja Daniłowicza.

Oprac. Paweł Grzesik