Obsyłanka garncarska

Wykonawca nieznany 
Łagów 1637 
Drewno, relief 
21 x 10 cm 
MNKi/E/88 
Dar Leona Sitarza, 1946 

Garncarstwo w Łagowie w dokumentach historycznych wzmiankowane jest bardzo ogólnie. Pierwsza informacja o tym ośrodku pochodzi ze wczesnego średniowiecza. W 1375 roku biskup włocławski Zbylut podniósł osadę do godności miasta, które już wówczas słynęło z przednich wyrobów garncarskich. Sto lat później, przywilejem z 1485 roku biskupa krakowskiego Jana, założono tam cech garncarski. Ze źródeł historycznych wiadomo, że w XVI i XVII wieku Łagów, obok Iłży i Ćmielowa, należał do najpoważniejszych ośrodków wytwórczych, znanych poza granicami regionu. Jeszcze na przełomie XIX i XX stulecia, spośród licznych na Kielecczyźnie ośrodków garncarskich, wymieniany był jako jeden z ciekawszych i prężnie działających. Na rozwój rzemiosła garncarskiego w Łagowie wpłynęły korzystne warunki surowcowe.
W rejonie tego ośrodka znajdowały się poszukiwane przez garncarzy, najwyżej cenione gliny trzeciorzędowe, a także surowiec potrzebny do produkcji glazur – błyszcz ołowiu, czyli galena, eksploatowana w pobliskich Płuckach.

Dawne garncarstwo w Łagowie przetrwało do okresu międzywojennego. Nie powiodła się próba rekonstrukcji tego ośrodka w okresie późniejszym, mimo że pojedyncze warsztaty pracowały jeszcze w latach 70. ubiegłego wieku. Podczas badań geologicznych prowadzonych na tym terenie pod koniec lat 60. XX w. przez Eugenię i Jerzego Fijałkowskich odnotowano tu zakład spółdzielczy wyposażony
w nowoczesne, automatyczne urządzenia do seryjnej produkcji doniczek. Zakład ten przejął tytułem spuścizny wiele dawnych narzędzi
i urządzeń garncarskich od niepraktykujących już rzemieślników. Przedmioty te, przechowywane jako pamiątki cechowe, udostępniane były do oglądania wycieczkom zwiedzającym zakład. Były to m.in. stary strug do strugania gliny, prymitywne mieszadło żelazne kowalskiej roboty, stare żeliwne moździerze, w których tłuczony był kruszec ołowiu, czy też dodawany do szkliwa żużel żelazny. Obiekty te po likwidacji zakładu trafiły do zbiorów prywatnych E. i J. Fijałkowskich, którzy w 2007 roku przekazali je, wraz z całą spuścizną, do Muzeum Narodowego w Kielcach.

Spośród najstarszych zachowanych dokumentów cechowych w zbiorach etnograficznych Muzeum Narodowego w Kielcach znajduje się obsyłanka garncarska pochodząca z 1637 roku. Przekazał ją w darze ostatni cechmistrz Łagowa, Leon Sitarz w dniu 14.09.1946 r. na ręce ówczesnego dyrektora Muzeum Świętokrzyskiego w Kielcach, Edmunda Massalskiego.

Na awersie tejże obsyłanki, pośrodku, widoczny jest duży dzban na sponowym kręgu garncarskim; a w otoku napisy: Sohes ian, Cimbalista, Ceha garncarska 1637. Na rewersie dokumentu widnieje kilka scenek przedstawiających różnego rodzaju wyroby garncarskie, postacie mężczyzny i kobiety trzymających w rękach kubki i napis: Wosku wunt win.

Obsyłanki, zwane też obesłaniami rzemieślniczymi lub cechami należą już do przedmiotów zabytkowych, które utraciły swoją pierwotną funkcję i znaczenie. Przy ich pomocy zawiadamiano braci cechowych o posiedzeniach. Jeśli po pierwszym zawiadomieniu majster nie stawił się na zebraniu ponownie posyłano do niego jednego z młodszych braci, zawsze ze znakiem cechowym. Gdy mimo powtórnego zawiadomienia nie przyszedł na zebranie, zgodnie z przyjętym zwyczajem – trzej majstrowie zanosili obsyłankę do jego domu, kładąc ją na stole. Garncarz musiał ją natychmiast odnieść do gospody (domu cechmistrza), a obecni już tam majstrowie wyznaczali mu karę za niesubordynację. Obsyłanka podczas zebrania leżała na stole przed starszym cechu (cechmistrzem). Dawni garncarze na ogół nie potrafili pisać, toteż na znak przyjęcia uchwał podjętych na zebraniu całowali cechę. Jej obecność była także niezbędna przy przekazywaniu innych ważnych informacji, m.in. o pogrzebach braci cechowych i niektórych nabożeństwach kościelnych. Obsyłankę wraz z innymi ważnymi dokumentami przechowywano w skarbcu (skrzyni), tę zaś w siedzibie cechu, której funkcję pełnił zawsze dom aktualnego cechmistrza.

Opracowała: Janina Skotnicka

Bibliografia:

E.J. Fijałkowscy, Zaplecze surowcowe ośrodka garncarskiego w Łagowie,
w: „Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego”, t. 7, Kraków 1971, s.185-222.

P. Gan, Garncarstwo, maszynopis, archiwum MNKi