Pradziejowy ciężarek tkacki

W zbiorach Działu Archeologii Muzeum Narodowego w Kielcach znajduje się grupa zabytków, będąca świadectwem wytwórczości tkackiej społeczności zamieszkującej obszar województwa świętokrzyskiego w pradziejach. Do takich przedmiotów możemy zaliczyć między innymi gliniany ciężarek tkacki pochodzący z miejscowości Nieprowice, powiat pińczowski. Zabytek został pozyskany w czasie badań powierzchniowych prowadzonych w 1972 roku. Posiada on formę zbliżoną do stożka z lekko ściętym wierzchołkiem, poniżej którego znajduje się okrągły otwór służący pierwotnie do podwieszania przedmiotu do krosna. Na jego powierzchni widoczne są liczne odciski fragmentów roślin dodanych do gliny w celu jej schudzenia. Morfologicznie omawiany zabytek jest analogiczny do ciężarków używanych w okresie wpływów rzymskich i najprawdopodobniej został on wykonany przez przedstawiciela kultury przeworskiej.

Tego typu przedmioty są bardzo ważnym elementem pionowego krosna. Służyły one do obciążania rozciągniętej nici osnowy w celu jej napięcia i utworzenia przesmyku tkackiego. Przeprowadzone eksperymenty archeologiczne ukazały, że w zależności od grubości i siły skrętu nici tkaniny, do ich napięcia używano ciężarków o odpowiedniej wadze i wielkości. Źle dobrana gramatura powodowała zrywanie przędzy lub trudności z uzyskaniem odpowiedniego przesmyku tkackiego. Dostosowanie odpowiedniej wagi obciążników do nici wymagało od tkacza umiejętności i wiedzy, dlatego nie każdy zajmował się produkcją tkaniny na pradziejowe t-shirty.

Ciężarki tkackie były produktem jednorazowego użytku wykonanym dla konkretnego krosna tkackiego. Tego typu wytwory odnotowano na ponad 80 stanowiskach osadowych kultury przeworskiej, jednakże rzadko kiedy spotykane są tak dobrze zachowane okazy jak ciężarek z miejscowości Nieprowice.

Opracowanie: Beata Polit

Rekonstrukcja krosna: Artur Ptak

Bibliografia:

Michałowski A., Budownictwo kultury przeworskiej, Poznań 2011.

Maik J., Włókiennictwo kultury wielbarskiej, Łódź 2012.

Reszczyńska A., Nowe materiały do poznania włókiennictwa kultury przeworskiej z obszaru południowo-wschodniej Polski, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego” 2014, t. 35, 127–139.