Makata sułtańska

Makata sułtańska
Persja, Rasht, XIX w.
Sukno wełniane, kordonek jedwabny; haftowanie, szycie|
232 x 127 cm
MNKi/R/2375

Tkanina wykonana ciekawą techniką, nazywaną przez badaczy aplikacją wszywaną, mozaiką sukienną lub intarsją w suknie, polegającą na wstawianiu w tło fragmentów tkaniny w innym kolorze, odpowiadających kształtom ornamentów i pokrywaniu miejsc łączenia haftem łańcuszkowym. Tradycyjnie ścieg łańcuszkowy (gulab-duzi) był używany w wielu haftach perskich. Kaspijskie miasto Rasht było znane z tego, że dostarczało tkaniny już na dwór Safawidów i wyróżniało się w sztuce hafciarskiej. To tu haft łańcuszkowy (rashti-duzi) przekształcił się w unikalne rzemiosło. W Muzeum Sztuki w Cleveland przechowywany jest namiot królewski Muhammada Szacha Qajara (1808–1848), którego sufit oraz panele wykonane są w tej niezwykłej, przypominającej mozaikę technice.

W centrum pola środkowego makaty umieszczono ośmiołukowy medalion z wyobrażeniem opromienionej słonecznej twarzy, wpisany w większy czerwony medalion o osi pionowej, akcentowanej mocno wysuniętymi łodyżkami o liliowatych zakończeniach. Wokół medalionu na granatowym tle przedstawiono gęste sploty ukwieconej wici roślinnej, w które wkomponowano symetrycznie cztery pary walczących ze sobą ptaków; na osiach pionowych – dwa różne popiersia kobiece. Bordiura o trzech pasach z drobnym ornamentem roślinnym; w środkowym – szerszym – w wić wpleciono duże stylizowane kwiaty przypominające dmuchawce, występujące także na innych tkaninach z tego ośrodka.

Makata ze zbiorów Muzeum Narodowego w Kielcach, według tradycji ustnej pochodzi ze skarbca sułtana Abdülhamida II, którą Mieczysław Jaroński otrzymał w prezencie od jego syna. Warto w tym miejscu nieco przybliżyć ciekawą historię rodziny Jarońskich. Córka znanego malarza pejzażysty Jana Nepomucena Głowackiego poślubiła kieleckiego pianistę i kompozytora Feliksa Jarońskiego. Jej siostra Anastazja była żoną malarza Rafała Hadziewicza, a druga siostra – Ludwika – przemysłowca, właściciela kopalń, a zarazem ciotecznego brata Jana Matejki, Henryka Groplera. Państwo Groplerowie mieszkali w Turcji, gdzie Ludwika prowadziła otwarty dom w jednej z dzielnic Stambułu – Bebeku. Dom Groplerów skupiał liczną polonię i gościł takie osoby, jak Adam Mickiewicz, Michał Czajkowski – Sadyk Pasza, Henryk Sienkiewicz, Jan Styka, czy Jan Matejko. Syn państwa Jarońskich – Mieczysław (1861–1922) – wirtuoz skrzypiec, po studiach w Lipsku i krótkim pobycie w Odessie udał się do ciotki Groplerowej do Stambułu. To tu zaprzyjaźnił się z jednym z synów Abdülhamida II i rozpoczął gromadzenie dzieł sztuki orientalnej. Pod koniec życia Mieczysław Jaroński powrócił do Kielc wraz ze swoją kolekcją, która niestety po jego śmierci uległa rozproszeniu. W 1943 roku Ludwik Wiktor Kielbass zakupił od borykającej się z kłopotami finansowymi rodziny Jarońskich kolekcję ceramiki i tkanin wschodnich. Kielbass, z wykształcenia inżynier ogrodnik, był wielkim miłośnikiem sztuki, w tym orientalnej, a także mecenasem i przyjacielem artystów. W jego dworku w Sudole gościli m.in. Maja Berezowska, Eugeniusz Eibisch, Stefan Mrożewski. Swoją kolekcję na podstawie opracowanego pod koniec życia legatu, Kielbass przekazał  do Muzeum Świętokrzyskiego w Kielcach, co formalnie nastąpiło w grudniu 1956 roku. Wraz z innymi zabytkami do zbiorów kieleckich trafiła także makata sułtańska.

Oprac. Magdalena Śniegulska-Gomuła

Literatura:

Donatorzy Muzeum Narodowego w Kielcach, [katalog wystawy] red. J. Mielcarska-Kaczmarczyk, Kielce 2008, s. 73–96.

Kwaśnik-Gliwińska A., Tkaniny. Katalog zbiorów, Kielce 1991, s. 140–151.

Kwaśnik-Gliwińska A., Tkaniny wschodnie ze zbiorów Muzeum Narodowego w Kielcach, w: Tkaniny orientalne w Polsce – gust czy tradycja, red. B. Biedrońska-Słotowa, Warszawa 2011, s. 63–76.