Żydy do roboty

Żydy do roboty
Adam Czarnecki
Pierzchnica, 1967
68 x 124 cm
olej, płótno
MNKi/E/3258

W tym roku przypada 80. rocznica wybuchu powstania w getcie warszawskim, które trwało od 19 kwietnia do 16 maja 1943 roku. Bezpośrednią przyczyną jego wybuchu była decyzja o likwidacji getta podjęta w ramach realizowanego przez Niemców planu zagłady europejskich Żydów. Powstanie to było największym zbrojnym zrywem Żydów podczas II wojny światowej. Prześladowania ludności żydowskiej odbywały się w każdym zakątku Polski i Europy. Na Kielecczyźnie również żyła duża taka społeczność, która nie uniknęła represji ze strony niemieckiego okupanta.

Jednym z obrazów odnoszącym się do okresu wojny jest praca olejna Adama Czarneckiego zatytułowana Żydy do roboty. Scena ma wartość dokumentu, gdyż artysta wielokrotnie był naocznym świadkiem prześladowania Żydów w swojej rodzinnej okolicy, a także sam został trzy razy zatrzymany przez okupanta. Ukazana scena rozgrywa się na ulicach niewielkiego miasteczka Pierzchnica w powiecie kieleckim. Z lewej strony kompozycji żołnierz stojący w samochodzie rewiduje Żyda. Scenie przygląda się trzech stojących opodal Żydów odzianych w ciemne ubrania oraz postać wychylająca głowę zza rogu kamienicy. W prawej części obrazu artysta namalował mężczyznę z małym dzieckiem, których prowadzi żołnierz. W centrum widoczna jest kobieta z dzieckiem. Wszystkie postaci – czy to dorośli, czy dzieci w rękach mają łopaty, którymi za chwilę będą musieli pracować. Całość kompozycji utrzymana jest w szarych tonacjach barwnych. Jaśniejsze elementy można dostrzec jedynie na elewacjach kilku budynków. Co ciekawe, charakter zabudowy miasteczka pozostał w wielu miejscach niezmieniony do dziś.

Adam Czarnecki, urodzony w 1918 roku, wychowywał się w Gumienicach leżących w pobliżu Pierzchnicy. Utrzymywał się z małego gospodarstwa rolnego, a także dorabiał rzeźbieniem i malowaniem. Wojnę spędził w okolicy Gumienic, gdzie był świadkiem prześladowania i wywiezienia Żydów z Pierzchnicy do gett, obozów pracy lub koncentracyjnych. W 1956 roku uzyskał nagrodę za całokształt pracy od Ministra Kultury i Sztuki. Zmarł w 1988 roku.

Oprac. Anna Latos-Paryska