Rzeźba ceramiczna Ewa z drzewem jabłoni

proj. Konstanty Laszczka (1865–1956)
Skawińskie Zakłady Materiałów Ogniotrwałych, po 1920
fajans delikatny (odlew), szkliwienie
wys. 23,7 cm, podstawa 6,5 x 8,4 cm
dar Marii i Jerzego Łosiów
MNKi/R/3052

„Prof. Laszczka uprawia wszystkie działy ceramiki, a więc terakotę i majolikę, zarówno białą, jak i kunsztownie wypalaną o przepięknym szkliwie i żywych barwach. W ceramice stworzył prof. Laszczka legendarny świat słowiańskich chimer i fantastycznych postaci. W figurynkach tych tkwi wiele słowiańskiego sentymentu i szczerej fantazji”.

[Zbiorowa wystawa dzieł Konstantego Laszczki, „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1935, nr 105, s. 18]

W końcu XIX stulecia i na początku XX wieku dzięki rozwojowi technologii, a zwłaszcza odkryciom w zakresie chemii, w ceramice rozpoczął się okres dynamicznych przemian. Ta dziedzina rzemiosła skupiała uwagę artystów różnych specjalności. Zainteresowanie to zgodne było z kształtującą się wówczas ideą syntezy wszystkich sztuk. Rozwój współczesnej ceramiki polskiej przypada na początek XX wieku, a większość artystów związana była w tym czasie z Krakowem, położonym w zaborze austriackim, który pod panowaniem Franciszka Józefa – cesarza Austro-Węgier, cieszył się największymi swobodami administracyjno-politycznymi spośród trzech zaborów. Ponadto to właśnie w Krakowie mieściła się Szkoła Sztuk Pięknych (w 1900 roku przekształcona w Akademię Sztuk Pięknych). Od 1899 roku klasą rzeźby kierował tu Konstanty Laszczka, który za pośrednictwem Jerzego Warchałowskiego nawiązał kontakt z Fabryką Fajansów Niedźwiedzki i S-ka w Dębnikach pod Krakowem. Z polecenia rzeźbiarza kierownictwo artystyczne działu fajansów powierzono Janowi Szczepkowskiemu – utalentowanemu uczniowi Laszczki. Realizowano także wiele projektów ceramicznych innych studentów krakowskiej ASP. Dział ceramiki artystycznej, w którym wykonywano naczynia i rzeźby fajansowe, istniał w fabryce do 1910 roku. W okresie późniejszym wyrabiano tu już wyłącznie piece i kominki. Nieopodal Krakowa leży Skawina, gdzie w 1909 roku powstały jako spółka akcyjna dr. Arnolda Ehrenpreisa, dr. Ludwika Merza oraz inż. Henryka Frankla Skawińskie Zakłady Materiałów Ogniotrwałych. Produkcja ruszyła już w następnym roku, a od 1917 uruchomiono dodatkowo dział fajansów. Konstanty Laszczka podjął współpracę ze skawińską fabryką fajansów, dla której nie tylko przygotowywał nowe projekty, ale również wykonywał repliki wcześniejszych dzieł. To w Skawinie zrealizowano projekt Laszczki – smukłą figurkę stojącej kobiety opartej plecami o pień drzewa i ukrywającej w dłoniach twarz. Praca jest zatytułowana Ewa z drzewem jabłoni.

Konstanty Laszczka (1865–1956) to wyjątkowa postać tych czasów. Utalentowany rzeźbiarz, ceramik, malarz, grafik, od 1885 roku kształcił się w Warszawie pod kierunkiem Jana Kryńskiego i Ludwika Pyrowicza. Jako laureat konkursu Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, w latach 1891–1896 przebywał na stypendium w Paryżu, studiując pod kierunkiem Antoine'a Merciégo, Alexandre'a Falguiere'a oraz Jeana Léona Gérôme'a. W stolicy Francji utrzymywał kontakty z tamtejszą polską kolonią artystyczną i takimi twórcami, jak Józef Mehoffer, Stanisław Wyspiański i Władysław Ślewiński. To zapewne paryskie studia i inspiracje (m.in. sztuką Rodina) zbliżyły rzeźbiarza do symbolizmu wzbogaconego już po powrocie do kraju o rodzime wątki czerpane z ludowych podań. Artysta tworzył portrety, akty i sceny rodzajowe, zajmował się rzeźbą nagrobną i architektoniczną. W jego twórczości niejednokrotnie pojawiały się samotne postacie, czasem w dramatycznych lub przepełnionych smutkiem pozach. Rzeźbom tym Laszczka nadawał często sugestywne tytuły, jak: Zrozpaczona, Potępiona, Zasmucona, Opuszczony. Do tej grupy można zaliczyć również omawianą, choć późniejszą już,  rzeźbę, w której miękko modelowana sylwetka Ewy, podobnie jak w przypadku Zrozpaczonej, wyłania się z nieobrobionej bryły materiału, pozostawionej jakby w szkicowym stadium. Zabieg ten (non finito) stosował często Auguste Rodin, którego prace bez wątpienia były źródłem inspiracji dla polskiego rzeźbiarza. Stąd też Zrozpaczona Laszczki z 1902 roku wykazuje niezwykle bliskie powiązania z Danaidą Rodina z 1885. Natomiast rzeźba Ewy z drzewem jabłoni przywodzi na myśl Ewę Auguste'a Rodina z około 1881 roku, zaprojektowaną do nigdy nieukończonych symbolicznych Wrót piekieł, zainspirowanych Boską komedią Dantego.

Po powrocie z Paryża Konstanty Laszczka do 1899 roku był nauczycielem w Warszawie, następnie przeniósł się do Krakowa, gdzie objął katedrę rzeźby Akademii Sztuk Pięknych, którą prowadził do 1935. W latach 1900–1910 sprawował patronat artystyczny nad fabryką Józefa Niedźwieckiego w Dębnikach pod Krakowem. Ceramika była wielką pasją artysty. W tym materiale tworzył Laszczka prace o tematyce religijnej, folklorystycznej i animalistycznej. Ostatecznie w 1925 roku z własnych funduszy utworzył pracownię ceramiczną w Akademii Sztuk Pięknych. Był jednym z założycieli Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” oraz członkiem innych stowarzyszeń twórczych. Jego uczniami byli m.in.: Bolesław Biegas, Xawery Dunikowski, Henryk Kuna, Ludwik Puget i Jan Szczepkowski.

Oprac. dr Magdalena Śniegulska-Gomuła

Bibliografia

Konstanty Laszczka „Zrozpaczona”, https://niezlasztuka.net/o-sztuce/konstanty-laszczka-zrozpaczona/ (dostęp: 26.10.2024).

Konstanty Laszczka i jego związki z Dobrem, https://muzeumlaszczka.pl/pl/zyciorys/ (dostęp: 26.10.2024).

Konstanty Laszczka, https://culture.pl/pl/tworca/konstanty-laszczka (dostęp: 26.10.2024).

Kostuch B., Ceramika z pierwszej połowy XX wieku w kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, Kraków 2001.

Puciata-Pawłowska J., Konstanty Laszczka. Życie i twórczość, Siedlce 1980.

Starzewska M., Jeżewska M., Polski fajans, Wrocław–Warszawa 1978.

Śniegulska-Gomuła M., Polskie wytwórnie ceramiki w dwudziestoleciu międzywojennym i ich wyroby w zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach, „Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach” 2017, t. 32, s. 127–179.

Weiss Z., Łomnicka K., Konstanty Laszczka, Kraków 2017.

Wiszniewska A., Stanisław Jagmin 1875–1961. Rzeźbiarz i ceramik – eksperymentator, Warszawa 2012.