"O powieści historycznej", rękopis odczytu Henryka Sienkiewicza

Pracę nad szkicem O powieści historycznej Henryk Sienkiewicz rozpoczął w Zakopanem, w domu Marii i Bronisława Dembowskich (zwanym potocznie „Chatą”), gdzie mieszkał od stycznia do połowy lutego 1889 roku. Dzieło ukończył w drugiej połowie lutego, po powrocie do Warszawy. Jak sam stwierdził, szkic miał zawierać „trochę polemiki, może trochę żółci, trochę obrony własnej”. Głównym celem pisarza była odpowiedź na zarzuty Bolesława Prusa wobec powieści Ogniem i mieczem.

Odczyt pracy, zaplanowany na koniec marca, odbył się ostatecznie 9 kwietnia 1889 roku w warszawskim ratuszu. Dochód z wydarzenia (1400 rubli) przeznaczono na rzecz Towarzystwa Dobroczynności. Tydzień później Sienkiewicz powtórzył go w Hotelu Saskim w Krakowie. Odezwa ukazała się drukiem na łamach warszawskiego „Słowa” (1889, nr 98–101).

Punktem wyjścia rozważań autora są uwagi Georga Brandesa, duńskiego krytyka literackiego i filozofa, o powieści historycznej jako „kawie figowej”, czyli namiastce powieści realistycznej, przedstawione 14 kwietnia 1887 roku w „Słowie” (nr 128). W głównej części Sienkiewicz polemizuje z krytycznymi opiniami autora Faraona na temat pierwszej części Trylogii. Stwierdza m.in., że „w literaturze kierunków i rodzajów nie wprowadzili krytycy – jeno twórcy”. Szkic powszechnie uznano za niezwykle ważny w teorii literatury nie tylko ojczystej.

Rękopis odezwy to poszyt złożony z 24 kart o wymiarach 23 x 29 cm. Tekst rękopisu znajduje się na 12 kartach zapisanych obustronnie czarnym atramentem. Każda strona posiada numer (od 1 do 24). Strony 17 i 23 zawierają na marginesach dopiski autora, które w całości zostały ujęte w tekście opublikowanym. Na pierwszej stronie, w prawym górnym rogu, widnieje krótka adnotacja (niebieskim atramentem), prawdopodobnie naniesiona w redakcji „Słowa” z datą „29 IV 89” i podpisem (parafką). Jest to niewątpliwie informacja dotyczącą druku rozprawy w formie felietonowej na pierwszych stronach gazety: „Na 1-szą stronę jutrzejszego felietonu”. Znajduje to potwierdzenie w druku pierwszego odcinka, który ukazał się w numerze 98 z 30 IV 1889 roku.

Z kolei na ostatniej stronie brulionu, w prawym dolnym rogu, niebieskim atramentem zapisano następującą informację: „Warszawa, Redakcyja Słowa, Mazowiecka 11”.

Oprac. Łukasz Wojtczak

Bibliografia

Bibliografia literatury polskiej „Nowy Korbut”, t. 17, cz. 3, Henryk Sienkiewicz, red. D. Świerczyńska, Warszawa 2015.

Bujnicki T., Powieść historyczna według Sienkiewicza. Teoria i praktyka, „Czytanie Literatury.

Łódzkie Studia Literaturoznawcze” 2016, nr 5.

Sienkiewicz H., O powieści historycznej, „Słowo” 1889, nr 98–101.