Serwis kawowy, fason "Ida"

projektant Wincenty Potacki (1904–2001), Zakłady Porcelany Stołowej Ćmielów w Ćmielowie
projekt z 1960 roku
porcelana, malowanie natryskowe, złocenie
MNKi/R/3499/1–15

„Chcemy być nowocześni. […] Jesteśmy zbyt tolerancyjni dla brzydoty dnia codziennego, przejawiającej się na każdym kroku – w mieszkaniu, w miejscu pracy, na ulicy – anachroniczną niewspółczesnością”.

[Jerzy Hryniewiecki, Kształt przyszłości, „Projekt” 1956, t. 1, nr 1, s. 5–9]

Po II wojnie światowej w fabryce ćmielowskiej produkowano początkowo sprawdzone przedwojenne serwisy, jak np. Aleksander, zaprojektowany przez Bogumiła Marcinka we współpracy z Wincentym Potackim. W 1956 roku utworzono w fabryce Ośrodek Wzorcujący, którego pierwszym kierownikiem był Józef Jaworski, a następnie Kazimierz Czuba. Ćmielowski Ośrodek Wzorcujący był jednym z najprężniej działających w Polsce. Do końca lat 60. zaprojektowano tu ponad 20 serwisów do kawy czarnej i białej oraz herbaty. Autorem większości form był Wincenty Potacki, który ukończył Miejską Szkołę Sztuk Zdobniczych i Malarstwa w Warszawie na Wydziale Rzeźby w pracowni prof. Jana Szczepkowskiego. W okresie przedwojennym pracował w fabrykach porcelany w Ćmielowie i Chodzieży. W latach 1947–1949 związany był z Fabryką Porcelany „Wałbrzych” w Wałbrzychu, następnie w latach 1949–1950 z jaworzyńską „Karoliną”. W latach 1950–1955 pracował jako nauczyciel w Technikum Ceramicznym w Bolkowie, od 1955 roku w Ćmielowie, gdzie pozostał aż do przejścia na emeryturę w 1991 roku. Galanteria ceramiczna zaprojektowana przez Potackiego wielokrotnie pojawiała się na krajowych i zagranicznych targach wzornictwa, a jego propozycje nagradzano złotymi i srebrnymi medalami. Za swoją pracę artysta otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Złoty i Srebrny Krzyż Zasługi, nagrodę Ministra Kultury i Sztuki oraz Ministra Budownictwa i Materiałów Budowlanych. Katalog wyrobów stołowych zaprojektowanych przez Wincentego Potackiego zawiera pełne serwisy stołowe (m.in. Goplana, Krokus, Ida, London, Joanna, Carre, Wiktoria, Lady, Anna, Margaret, Piast, Lucy, June, Georg, Kubuś, Liliput, Arti, Marielle, Lotos, Romantica, Contessa, Elgin, Ada, Biały Kieł), galanterię użytkową, lampy, zegary, naczynia okolicznościowe. W latach 70. przygotował rekonstrukcję historycznego serwisu Rococo-Sevres w oparciu o formy naczyń zachowanych w zbiorach muzealnych. W stylistyce rokokowej były też utrzymane jego serwisy Romantica i Pompadur. Wieloletnia twórczość Wincentego Potackiego, jako artysty modelarza, projektanta porcelany użytkowej i galanterii porcelanowej, to wielki wkład w rozwój ćmielowskiej fabryki. Wszystkie stworzone przez niego kształty oddają to, co dla twórcy najważniejsze – piękno i wdzięk, precyzję i swobodę twórczą. Wincenty Potacki zmarł 24 czerwca 2001 roku we Wrocławiu, a spoczywa na cmentarzu w Ćmielowie.

Prezentowany serwis Ida wpisuje się w nurt nazwany New Look, charakteryzujący się nie tylko płynnością kształtów, ale i żywą kolorystyką. W latach 50. i 60. XX wieku zdominował on wzornictwo, znajdując swoje odzwierciedlenie również w ceramice stołowej. Na gruncie europejskim w nurt ten najintensywniej włączyli się przedsiębiorcy niemieccy, wśród których niewątpliwie najważniejszą rolę odegrał Philip Rosenthal junior. Można odnaleźć pewne podobieństwa pomiędzy Idą Potackiego a zaprojektowanym w 1954 roku dla Rosenthala przez światowej sławy amerykańskiego projektanta i stylistę Raymonda Loewy’ego serwisem Form 2000. Eleganckie, proste formy, w tym przypominające klepsydrę kształty dzbanka do kawy i mlecznika oraz odwrócony stożek cukiernicy z wysoką cylindryczną stopą i lekko wypukłą pokrywką, prezentowały wyrafinowany organiczny modernizm. Podobny sposób myślenia o ceramicznej formie odnajdujemy w zaprojektowanych przez Hansa Wohlraba dla Rosenthala wazonach Acropolis. Serwis ćmielowski Wincentego Potackiego w porównaniu z garniturem Loewy’ego charakteryzuje się jeszcze większą lekkością za sprawą delikatniejszych uchwytów i wyraźniej zaakcentowanego przewężenia korpusów naczyń. W połączeniu z wysmakowaną kolorystyką serwis Ida stanowi znakomity przykład polskiego nowoczesnego wzornictwa.

Wystawa

Sezamie, otwórz się! Nabytki nowe i nie tylko, Muzeum Narodowe w Kielcach, 10 grudnia 2024 – 17 marca 2025

Oprac. dr Magdalena Śniegulska-Gomuła

Bibliografia

Banaś B., Polski New Look. Ceramika użytkowa lat 50. i 60., Wrocław 2011.

Śniegulska-Gomuła M., Od manufaktury magnackiej do przemysłu. Ceramika ćmielowska w zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach, Kielce 2015.

Strony internetowe

https://collection.cooperhewitt.org/objects/18704549/