Oddział w Wiślicy to muzeum o charakterze archeologiczno-historycznym. Utworzone zostało 20 maja 1966 r. z inicjatywy Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem. Nadrzędnym celem, jaki przyświecał Zespołowi przy zakładaniu nowej placówki było gromadzenie, udostępnienie i popularyzacja zabytków ruchomych pozyskanych w trakcie badań archeologicznych z lat 1949-1964. Istotnym elementem było zabezpieczenie i udostępnienie reliktów architektonicznych – kościoła św. Mikołaja wraz z hipotetycznym baptysterium oraz materii zabytkowej odkrytej w podziemiach Kolegiaty.
Początkowo Muzeum znajdowało się w przyziemiu ówczesnego Domu Kultury, które zaadaptowano na cele ekspozycyjne oraz w wybudowanym w 1964 roku Pawilonie Archeologicznym chroniącym relikty świątyni św. Mikołaja. W 1981 roku powstał pomysł przeniesienia Muzeum do tzw. Kamienicy Bractwa Różańcowego, XVII-wiecznego budynku ulokowanego bezpośrednio przy wiślickim Rynku Głównym. Otwierało to nowe perspektywy wystawiennicze, możliwości posiadania pracowni, biura czy magazynów muzealnych.
Niestety propozycja przeniesienia Muzeum do nowej siedziby upadła. Ostatnia szansa na rozwój pojawiła się w 1986 roku. Wtedy to podjęto inicjatywę remontu Pawilonu Archeologicznego. Prace przeprowadzano zimą, co tylko pogłębiło zły stan techniczny budynku. W kilkanaście lat później, w 1999 roku, w związku z reformą szkolnictwa w Polsce wprowadzającą trzyletnie gimnazjum jako nowy typ szkoły oraz z potrzebą utworzenia nowej placówki edukacyjnej, podjęto decyzję o likwidacji Muzeum oraz Domu Kultury. Budynek zaadaptowano do nowego celu. Począwszy od 1999 roku Muzeum funkcjonowało jako referat gminy, co pozbawiło instytucję stałego i wystarczającego wsparcia o charakterze finansowym, merytorycznym i organizacyjnym. W 2003 r. wydzierżawiono na rzecz Muzeum pomieszczenie w Domu Długosza, które w latach 2000-2003 podlegało pracom restauratorsko-budowlanym w związku z odsłonięciem gotyckich malowideł naściennych.
W 2010 roku po przekształceniu „muzealnego referatu gminnego” w samorządową instytucję kultury działającą w oparciu o nowoczesny statut, placówka posiadła wszelkie podstawy prawne do „ponownego” rozpoczęcia funkcjonowania. Od połowy 2016 roku funkcjonuje jako Oddział Muzeum Narodowego w Kielcach.
Pawilon archeologiczny: Wybudowany w latach 60. Pawilon Archeologiczny przykrywa relikty wczesno-romańskiego kościółka pw. św. Mikołaja wraz z przyległą kaplicą grobową datowaną na XI wiek. Od strony północnej przy ścianie kościoła znajduje się hipotetyczne baptysterium pochodzące prawdopodobnie z roku 880!
Podziemia: Rezerwat archeologiczny w podziemiach Bazyliki kryje pozostałości dwóch świątyń romańskich. Pierwsza z nich datowana jest na XII w. W jej obrębie znajduje się unikatowa w skali świata rytowana posadzka krypty zwana Płytą Orantów. Jest ona zaliczana do grona najważniejszych i najpiękniejszych przykładów sztuki romańskiej.
Drugi kościół datowany jest na XIII w. Obecnie jedyną jego pozostałość stanowią fragmenty murów i posadzka wykonana z emaliowanych płytek ceramicznych bogato zdobionych przedstawieniami rozet. Ciekawostką jest również oryginalny przekrój przez cmentarzysko przykościelne.
Dom Długosza: Gotycka kamienica, tzw. Dom Długosza, ufundowana została przez Jana Długosza w 1460 roku. Budynek został wzniesiony dla 12 kanoników i 12 wikariuszy czyniących posługę w ówczesnej Kolegiacie. Swoją funkcję spełnia po dziś dzień i funkcjonuje jako plebania. Pomieszczenia udostępnione dla turystów to: piwnice, w których znajduje się kawiarenka i wystawa rzeźby sakralnej, przykryta dębowym stropem kasetonowym sień z zachowanymi gotyckimi portalami jak również sala ekspozycyjna Muzeum. Zobaczyć w niej można oryginalne XV-wieczne polichromie oraz XV-wieczny zdobiony modrzewiowy strop belkowany.
Bazylika: Najokazalszym obiektem zabytkowym w Wiślicy jest dwunawowa świątynia fundacji Kazimierza Wielkiego. Należąca do serii kościołów ekspiacyjnych, powstałych w ramach pokuty króla za zabójstwo kanonika Marcina Baryczki, jest jednym z najwspanialszych przykładów architektury gotyckiej w Polsce. W jego wnętrzu kryją się niezwykle cenne przykłady sztuki sakralnej. Najważniejszym z nich jest figura Matki Bożej Łokietkowej. Wykonana na styku stylu romańskiego i gotyckiego pół-płaskorzeźba w II poł. XIII w. W 1347 r. świątynia była świadkiem jednego z najistotniejszych momentów w dziejach średniowiecznej Polski, wprowadzenia w życie tzw. Statutów Wiślickich czyli pierwszej kodyfikacji prawa, która stworzona została z inicjatywy Kazimierza Wielkiego. Na szczególną uwagę zasługują również freski rusko-bizantyjskie z 1398 r. fundacji Władysława Jagiełły oraz autentyczny program heraldyczny na zwornikach sklepień świątyni reprezentujący ideę Korony Królestwa Polskiego z XIV w. Od 2005 roku kościół posiada status Bazyliki Mniejszej.
Tablica Erekcyjna: Tablica erekcyjna z 1464 roku fundacji Jana Długosza usadowiona na południowej ścianie Bazyliki przedstawia postać biskupa krakowskiego Bodzanty i Kazimierza Wielkiego oddającego Matce Bożej z Dzieciątkiem model wiślickiej świątyni pod opiekę.
Dzwonnica: Przylegająca do Bazyliki dzwonnica została ufundowana w 1460 r. przez Jana Długosza. Jej pierwsze dwie kondygnacje wykonane są z ciosów kamiennych, kolejne natomiast już z cegły. Bezpośrednio pod dachem znajduje się fryz, na którym przedstawiono szereg herbów. Uszkodzona w trakcie I wojny światowej, dziś odrestaurowana.
Grodzisko: Wczesnośredniowieczne grodzisko ulokowane jest ok. 500 m. na wschód od dzisiejszego rynku Wiślicy. Widoczne współcześnie zarysy obwarowań pochodzą z przełomu XII/XIII w. jednakże najstarsza faza zabudowy pochodzi już z X w. Na grodzisko składało się 27 chat półziemiankowych, 5 obiektów o charakterze gospodarczym, studnia oraz tzw. „cysterna”. Całość pełniła przede wszystkim funkcje militarne, mające na celu ochronę osady miejskiej jak i przepraw przez rozlewiska Nidy.
