Szaleńcy, idealiści, geniusze. W literackim świecie wynalazków
W Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego, Oddziale Muzeum Narodowego w Kielcach od 20 listopada 2013 do 31 marca 2014 roku można zwiedzać nową wystawę czasową zatytułowaną: Szaleńcy, idealiści, geniusze. W literackim świecie wynalazków.
Celem wystawy jest zaprezentowanie roli literatury w kształtowaniu i utrwalaniu postulatów rozwoju techniki oraz pokazanie najciekawszych wynalazków, które zmieniły życie ówczesnego społeczeństwa. Ekspozycja jest próbą zilustrowania słów Żeromskiego, który w Róży napisał: Jedyną potęgą istotną i niewątpliwą jest geniusz i funkcja jego – wynalazek.
Druga poł. XIX i początki XX stulecia to czas, gdy tworzył Stefan Żeromski. Wtedy rozpoczęła się era „drugiej rewolucji przemysłowej” i nastąpił gwałtowny rozwój nauki. Towarzyszyło mu powstanie nowych rozwiązań technicznych – począwszy od wynalezienia lampy naftowej, dynamitu, żarówki, telefonu – aż po ruchome schody.
Literatura jak zwierciadło odbijała zmiany zachodzące w świecie. Najwybitniejsi polscy pisarze m.in.: Bolesław Prus, Stefan Żeromski nie pozostali obojętni wobec tych przemian. Opisywali w swych utworach „techniczne nowinki”, a nawet kreowali literacką rzeczywistość, powołując do życia bohaterów, którzy owładnięci wizją tworzenia, konstruowali wynalazki: ...najzdrowsze dla ludzi szklane domy, w których gorąca woda w zimie opływała ściany, ogrzewając budynek, a latem chłodząc, „cudaczne maszyny” wybierające torf i piasek, szklane łożyska rzek, metal lżejszy od powietrza, czy broń dalekiego zasięgu. Wizje szklanych domów Żeromski podejmuje wPrzedwiośniu, w Ludziach bezdomnych opisuje działanie konwektora Bessemera, oraz wspomina o latarniach elektrycznych. Wzmianki o wynalazkach dotyczących ruchu – automobilu oraz bicyklu znaleźć możemy w Zamieci, Charitas, Ludziach bezdomnych. W Urodzie życiawspomina o samolotach. W XIX wieku stosowano już proch bezdymny, o którym Żeromski „mówi” w swym dramacie niescenicznym Róża. W Lalce B. Prus przywołuje postać odrzuconego przez społeczeństwo profesora Geista – paryskiego chemika, wynalazcy, uznanego przez społeczność za szaleńca.
Na wystawie zaprezentujemy wynalazki z XIX wieku i z 1. ćw. wieku XX. Będą to: radioodbiorniki – m.in. bateryjny, pochodzący z 1. poł. lat 20. XX wieku; głośnik magnetyczny produkcji francuskiej Radiovox, z lat 20. XX wieku; aparaty telefoniczne – m.in. z słuchawką tubową z końca XIX wieku, ścienny, z początku XX wieku, oraz biurkowy z lat 1900 - 1910.
Wystawę wzbogaci fonograf z wytwórni Thomasa A. Edisona z przełomu XIX i XX wieku, patefon „Omnibusz” z francuskiej wytwórni z 1910 roku oraz liczne gramofony: szafkowy, kieszonkowy oraz walizkowy. Z dziedziny urządzeń optycznych zobaczymy aparaty fotograficzne, które zastąpiły urządzenie o nazwie „camera obscura”.
Niezwykle ważnym wynalazkiem techniki XIX wieku była maszyna do pisania. Wśród wybitnych pisarzy europejskich pierwszy używał jej Lew Tołstoj, a z polskich – Bolesław Prus. Stefan Żeromski był pisarzem, który nigdy po nią nie sięgnął. Nie używał też do pisania pióra wiecznego, popularnego wtedy wynalazku. Na ekspozycji chcemy pokazać maszyny do pisania firm: Remington, Adler, Oliver, Underwood czy Blickensderfer.
Ważną postacią w świecie XIX-wiecznej nauki był Polak, Ignacy Łukasiewicz. On to w 1853 roku opracował pierwszą konstrukcję lampy naftowej. XIX-wieczne lampy naftowe to prawdziwe dzieła sztuki, oprócz funkcji oświetlenia wnętrz były ich cennym elementem dekoracyjnym. Pochodzące z XIX i początku XX wieku lampy naftowe będą stanowiły element listopadowej ekspozycji. W 2013 roku przypada 160. rocznica opracowania konstrukcji lampy naftowej, zaś w 2014 roku będziemy obchodzić 160. rocznicę zapalenia pierwszej ulicznej lampy naftowej (Gorlice 1854).
Dopełnieniem ekspozycji poświęconej tym wynalazkom będzie przygotowanie specjalnego pomieszczenia, w którym dzięki specyficznemu układowi ścian, powstanie złudzenie optyczne. Pomieszczenie to nazwane jest pokojem Amesa.
Patronat honorowy
Patronat medialny
Partnerzy projektu
Sponsorzy