Mencwel Andrzej (ur. 1940)
Urodzony 11 września 1940 roku w Tarnobrzegu polski kulturoznawca, historyk idei, twórca Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego, wybitny znawca m.in. twórczości Stanisława Brzozowskiego, a także idei paryskiej „Kultury”, laureat nagrody Polskiego PEN Clubu im. Jana Strzeleckiego. Studiował filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim, w 1976 roku uzyskał stopień doktora za rozprawę o Stanisławie Brzozowskim. W 1990 habilitował się na podstawie książki Etos lewicy. Esej o narodzinach kulturalizmu polskiego. W 1998 roku uzyskał tytuł profesora nauk humanistycznych. Od 1998 do 2005 roku dyrektor Instytutu Kultury Polskiej, a następnie przewodniczący Rady Naukowej IKP (2005–2008).
Opublikował m.in. Przedwiośnie czy potop. Studium postaw polskich w XX wieku (1997), Etos lewicy. Esej o narodzinach kulturalizmu polskiego (1990, 2009), Wyobraźnia antropologiczna (2006), Stanisław Brzozowski. Postawa krytyczna. Wiek XX (2014), Żeromski – nasz bliźni? Co myślimy o Żeromskim? Jak go postrzegamy? Czy jest nam jeszcze potrzebny? Panel konferencyjny (2014), Co nam mówią „szklane domy”: wokół „Przedwiośnia” Stefana Żeromskiego (2015), Przedwiośnie czy potop (2). Nowe krytyki postaw polskich (2019).
Adamczewski Stanisław (1883–1955)
Badacz urodzony 11 grudnia 1883 roku w Warszawie, absolwent płockiego gimnazjum typu filologicznego (1903). Od 1907 roku pracował jako nauczyciel języka polskiego w prywatnych szkołach średnich: w Łęczycy, Siedlcach oraz Lublinie. Debiutował w 1910 roku na łamach „Kuriera Lwowskiego” szkicem Znaczenie i przeznaczenie twórczości Wyspiańskiego w naszym życiu. Studiował w Zurychu, Paryżu, we Lwowie. Okres pierwszej wojny światowej spędził w Warszawie, pracując jako polonista w warszawskich gimnazjach. Był edytorem, autorem licznych recenzji literackich i teatralnych, współpracował z Polskim Radiem. Czas drugiej wojny światowej spędził w Warszawie, gdzie był wykładowcą na tajnych kompletach gimnazjalnych i uniwersyteckich. W 1945 roku objął katedrę literatury polskiej na Uniwersytecie Łódzkim. W 1950 roku, kiedy zmarł profesor Wacław Borowy, przejął prace edytorskie nad Dziennikami Stefana Żeromskiego. Popełnił samobójstwo 2 sierpnia 1955 roku.
Adamczyk Zdzisław Jerzy (1936–2024)
Profesor doktor habilitowany urodził się w 1936 roku w Suchedniowie w Kieleckiem. W 1957 ukończył studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim, w roku 1971 uzyskał stopień doktora, w 1985 stopień doktora habilitowanego w Instytucie Badań Literackich PAN, w 1996 tytuł naukowy profesora. Po studiach pracował jako redaktor w wydawnictwie, bibliotekarz i nauczyciel; od 1971 roku wykładowca akademicki. W latach 1971–2006 pracował na Uniwersytecie Humanistyczno-Przyrodniczym Jana Kochanowskiego (wcześniej Wyższa Szkoła Pedagogiczna i Akademia Świętokrzyska) w Kielcach.
Wybitny historyk literatury, znakomity badacz i wydawca, wydawca dzieł Stefana Żeromskiego. Jego zainteresowania naukowe koncentrowały się wokół literatury polskiej końca XIX i początków XX wieku, szczególnie zaś biografii i twórczości Stefana Żeromskiego. Przygotował pierwszą, pełną, naukową edycję listów Żeromskiego. Zgromadził w niej ponad 1000 w większości niepublikowanych dotychczas listów, w tym ok. 300 odnalezionych przez siebie w bibliotekach i archiwach krajowych i zagranicznych oraz w zbiorach prywatnych, i opatrzył je obszernymi i dociekliwymi objaśnieniami. Z jego licznych prac historycznoliterackich na uwagę zasługują obszerne wstępy do edycji Wiernej rzeki oraz Przedwiośnia w serii Biblioteka Narodowa oraz dwie książki o Przedwiośniu.
Za działalność naukową został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł w nocy z 14 na 15 sierpnia 2024 roku w Kielcach.
Borowy Wacław (1890–1950)
pseud. M. n., Piotr Szary, W.W, Titwillow, W. B. B-y, zc.
Urodził się 19 maja 1890 roku w Tuczynku pod Łodzią. Do gimnazjum chodził w Warszawie, gdzie uzyskał świadectwo dojrzałości w 1908 roku. Wtedy to rozpoczął studia na Uniwersytecie Lwowskim, które od 1909 roku kontynuował na Uniwersytecie Jagiellońskim (z zakresu filologii polskiej i angielskiej). W 1913 roku debiutował na łamach wydawnictwa Wiek XIX. Sto lat myśli polskiej. W 1914 roku uzyskał tytuł doktora na podstawie monografii pt. Ignacy Chodźko – artyzm i umysłowość. W latach 1916–1920 pracował w Warszawie, najpierw jako nauczyciel gimnazjalny, później pracownik Archiwum Skarbowego. Po zakończonych działaniach wojennych, związanych z wojną polsko-bolszewicką, w latach 1921–1928 pełnił stanowisko kustosza biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego. W tym czasie założył miesięcznik „Przegląd Warszawski”, w którym prowadził stałą rubrykę pt. Ruch literacki w czasopismach. Swoje recenzje publikował na kartach pisma „Warszawianka”. Za aktywną działalność w Towarzystwie Naukowym Warszawskim został wybrany członkiem nadzwyczajnym. W roku 1928 razem z Tadeuszem Boyem-Żeleńskim i Karolem Iżykowskim otrzymał nagrodę Polskiego Towarzystwa Wydawców, przyznawaną dla najlepszych krytyków literackich w Polsce. Pod koniec lat 20. XX wieku założył w Warszawie Klub Literacki i Naukowy (KLiN). Od 1930 roku był członkiem Polskiego PEN Clubu. W tym też roku otrzymał nagrodę Kasy im. Józefa Mianowskiego za całokształt działalności naukowej. Po 1930 wyjechał do Anglii, gdzie przebywał do 1935, pracując w angielskiej szkole i współpracując z „Wiadomościami Literackimi”. Po powrocie do Polski pełnił funkcję kierownika Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Do wybuchu drugiej wojny światowej współpracował z Działem Programowym Polskiego Radia. Rok 1938 to dla Wacława Borowego czas, kiedy uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego i kierował katedrą historii literatury polskiej. Okres ekspansji niemieckiej spędził w Zalesiu, pod Warszawą. Tam prowadził zajęcia na tajnych kompletach polonistycznych i anglistycznych Uniwersytetu Warszawskiego. W tym czasie współpracował z prasą podziemną. Po wojnie nadal pracował na UW, współredagował miesięczniki „Teatr” i „Pamiętnik Literacki”. Należał do komitetu redakcyjnego wydania narodowego Dzieł Adama Mickiewicza. W 1946 roku w Muzeum Narodowym w Warszawie przygotował wystawę poświęconą pamięci Cypriana Kamila Norwida. Doświadczenie zdobyte podczas organizacji ekspozycji pozwoliło mu, kilka miesięcy przed śmiercią, zorganizować w Kielcach wystawę poświęconą Stefanowi Żeromskiemu. Przyczynił się także do wydania z autografu Dzienników Żeromskiego. Otrzymał Państwową Nagrodę Literacką, Złoty Wawrzyn PAL, a także odznaczenie, w postaci Złotego Krzyża Zasługi. Zmarł 16 października 1950 roku w Warszawie.
Eile Stanisław (ur. 1934)
krypt. S.E
Urodził się 27 stycznia 1934 roku w Jarosławiu. Okres drugiej wojny światowej spędził w mieście rodzinnym, gdzie w 1951 roku ukończył liceum ogólnokształcące. Studia z zakresu filologii polskiej rozpoczął na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, ukończył zaś na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie pracował jako asystent. Debiutował na łamach „Dziennika Polskiego” w 1955 roku sprawozdaniem z wystawy Mickiewicz patriota, poeta, rewolucjonista. Pierwszą rozprawę naukową pt. Wierna rzeka jako powieść historyczna opublikował w 1957 roku. Tytuł doktora nauk humanistycznych przyniosła mu praca pt. Twórczość Żeromskiego w oczach współczesnych. Od 1976 roku przebywa poza granicami Polski. Po odbyciu stażu naukowego w Stanach Zjednoczonych został pracownikiem działu slawistyki biblioteki University of Washington. Obecnie profesor zwyczajny Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie mieszka w Londynie.
Hutnikiewicz Artur (1916–2005)
Historyk literatury, krytyk, urodzony 12 stycznia 1916 roku we Lwowie. Uczeń VI Państwowego Gimnazjum Klasycznego, student polonistyki i filologii klasycznej na Uniwersytecie Jana Kazimierza. Początkowo członek, a od 1934 roku sekretarz Okręgowego Wydziału Wykonawczego Organizacji Pracy Obywatelskiej Młodzieży Straż Przednia. W 1939 roku uzyskał tytuł magistra filozofii w zakresie filologii polskiej. Podczas okupacji studiował historię na ukraińskim Uniwersytecie im. Iwana Franki we Lwowie. Pracował tam początkowo jako robotnik w tzw. Baudientsie, a od 1942 roku jako laborant w Instytucie Behringa, produkującym szczepionki. Od 1945 roku badacz przebywał w Wałczu, gdzie pracował jako nauczyciel gimnazjalny. Tam też debiutował na łamach „Głosu Wałcza” artykułem pt. Państwowe Gimnazjum w Wałczu. Pod koniec 1946 roku przeniósł się do Torunia, gdzie podjął pracę na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika jako starszy asystent przy Katedrze Teorii Literatury i Literatury Porównawczej. W roku 1948 doktoryzował się na podstawie rozprawy napisanej pod kierunkiem profesora Eugeniusza Kucharskiego pt. Forma motywacyjna w kompozycji powieści Żeromskiego. Na podstawie studium Żeromski i naturalizm zyskał stopień docenta. W latach 1957–1968 był kierownikiem Zakładu Literatury Polskiej XX wieku; należał do zespołu redakcyjnego serii Instytutu Badań Literackich PAN Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku. Kierownik Zakładu Historii Literatury Polskiej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika; dyrektor Instytutu Filologii Polskiej. Od 1981 roku członek Wydziału Historyczno-Filozoficznego Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, ale także i Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza. W 1988 roku został członkiem honorowym Towarzystwa im. Stefana Żeromskiego w Kielcach. W 1989 roku przeszedł na emeryturę. Laureat nagrody im. A Brucknera; odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, srebrnym medalem Za zasługi dla Rozwoju Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Złotą Odznaką ZNP, Odznaką Zasłużony Działacz Kultury. Jeden z najwybitniejszych znawców literatury okresu Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego, szczególnie twórczości Stefana Żeromskiego, Jana Lechonia, Marii Dąbrowskiej i Stefana Grabińskiego. Zmarł 16 kwietnia 2005 roku w Toruniu.
Jakubowski Jan Zygmunt (1909–1975)
pseud. Anna Szawarska, Jan Leszcz, Jazyg, Z.W., Zygmunt Jakóbowski
Historyk literatury urodzony 23 czerwca 1909 roku w Płocku. Debiutował utworem Wycieczka na Giewont opublikowanym na łamach „Świtu” w 1925 roku. Studiował filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim. Nauczyciel języka polskiego w warszawskim i łódzkim liceum. W okresie okupacji niemieckiej aresztowany i więziony w Sanoku i Tarnowie; przebywał w obozach koncentracyjnych w Oświęcimiu i Buchenwaldzie. W 1946 roku otrzymał tytuł doktora filozofii dzięki pracy pt. Stanisław Witkiewicz jako pisarz (promotor Juliusz Kleiner); jeden z założycieli i organizatorów Instytutu Badań Literackich. Po roku 1947 wykładowca w Państwowej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Łodzi; kierownik Katedry Historii Literatury Polskiej na Uniwersytecie Warszawskim; autor wielu recenzji, felietonów; redaktor czasopism m.in. „Przegląd Humanistyczny”, „Kultura”, „Życie Warszawy”. Z jego inicjatywy powstały serie wydawnicze: Biblioteka Polonistyki oraz Biblioteka Poetów. Badacz twórczości Stefana Żeromskiego. Laureat wielu nagród m.in. Ministra Szkolnictwa Wyższego, Komitetu do Spraw Radia i Telewizji. Rok przed śmiercią otrzymał zespołową nagrodę Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki. Zmarł w Warszawie 11 października 1975 roku.
Kądziela Jerzy (1927–1984)
pseud. m.in. E.P, Edw. Por., Edward Porębski, Jerzy Żarski, Jur Żarski
Historyk literatury, edytor, krytyk literacki urodzony 2 czerwca 1927 roku w Warszawie. W czasie okupacji niemieckiej rozpoczął edukację w szkole powszechnej, którą kontynuował w zawodowej szkole handlowej; równocześnie uczęszczał na tajne komplety. W okresie powstania warszawskiego został wywieziony na roboty do Niemiec. Od 1945 roku przebywał w brytyjskiej strefie okupacyjnej, wtedy to pod pseudonimem Jerzy Żarski rozpoczął twórczość publicystyczną i literacką. Opublikowanie szkicu o Adamie Mickiewiczu W 90. Rocznicę na łamach „Głosu Polskiego” w Hagen w 1945 roku uważa się za początek jego działalności literackiej. W 1946 roku powrócił do kraju, zdał maturę i rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Od 1950 roku pod kierunkiem profesora Wacława Borowego przygotowywał komentarze do Dzienników Stefana Żeromskiego, a po śmierci Borowego i Stanisława Adamczewskiego zajął się opracowywaniem edytorskim tomu trzeciego tego dzieła. Również dzięki edycji Dzienników Żeromskiego w 1969 roku doktoryzował się w Instytucie Badań Literackich w Warszawie. Od tego czasu, przez blisko sześć lat, kontynuował badana nad życiem i twórczością Stefana Żeromskiego, co zaowocowało pracą habilitacyjną pt. Życie i poglądy Stefana Żeromskiego w latach 1914–1919. Od 1975 roku był członkiem komitetu redakcyjnego Pism Zebranych Stefana Żeromskiego. Zmarł 30 sierpnia 1984 roku w Warszawie.
Markiewicz Henryk (1922–2013)
pseud. h. m , H.M, Jerzy Rachwał, Marek Wierczyński, Mark, Top, Widz
Urodził się 16 listopada 1922 roku w Krakowie, gdzie spędził dzieciństwo i młodość. Tu też chodził do szkoły, najpierw do Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego, a następnie do liceum im. B. Nowodworskiego. O Lacku i brązownictwie to debiut Markiewicza na łamach „Nowego Dziennika” w 1935 roku. Kolejne szkice historycznoliterackie publikował w „Wiadomościach Literackich”, podpisując się Herman Markiewicz, zaś teksty opublikowane w „Kurierze Literacko-Naukowym” drukował pod pseudonimem Michał Heymanowski. Początek drugiej wojny światowej spędził w obwodzie swierdłowskim (głąb ZSRR), gdzie pracował przy wyrębie i załadunku drewna. Do 1946 roku przebywał w Andiżanie (Uzbekistan), gdzie początkowo był wychowawcą w domu dziecka i nauczycielem w szkołach polskich. W tym czasie działał w Związku Patriotów Polskich oraz był członkiem Zarządu Obwodowego ZPP w Andiżanie. Po powrocie do kraju w 1946 roku rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Związany z Polską Partią Robotniczą. W tym czasie publikował na łamach dodatków do „Trybuny Robotniczej”, „Dziennika Literackiego”, „Odrodzenia”, „Twórczości”, „Nowej Kultury”. W 1948 roku został członkiem Zawodowego Związku Literatów Polskich i rozpoczął pracę naukową w Instytucie Badań Literackich, najpierw jako asystent, aż do uzyskania stanowiska samodzielnego pracownika naukowego. W 1950 roku rozpoczął pracę na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie w 1952 uzyskał tytuł doktora na podstawie pracy O marksistowskiej teorii literatury, recenzowanej przez profesora Kazimierza Wykę. W latach 1959–1968 był kierownikiem Zespołowej Katedry Literatury Polskiej UJ, a w latach 1970–1992 pełnił funkcje kierownika, dyrektora Zakładu Teorii Literatury i Poetyki Historycznej Instytutu Filologii Polskiej UJ. Był także m.in. członkiem komitetu redakcyjnego Dzieł Adama Mickiewicza, „Pamiętnika Literackiego” oraz krakowskiego czasopisma „Zdanie”. W latach 1960–1963 pełnił funkcję zastępcy redaktora naczelnego. Redaktor serii Biblioteki Studiów Literackich, członek redakcyjny Polskiego Słownika Biograficznego, Rocznika Literackiego, a także wielotomowego dzieła Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku. Laureat Państwowej Nagrody Naukowej, indywidualnej nagrody Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego, Funduszu Literatury, Życia Literackiego, nagrody m. Krakowa i wielu innych. Po przejściu na emeryturę w 1992 roku nadal uczestniczył w pracach katedry UJ. Swoje artykuły, szkice literackie, rozprawy publikował m.in. w „Tekstach Drugich”, „Dekadzie Literackiej” oraz „Dzienniku Literackim”. W 1996 roku otrzymał doktorat honoris causa Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie i Uniwersytetu Gdańskiego. W trakcie swojej kariery jako badacz i teoretyk literatury został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Krzyżem Oficerskim oraz Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł 13 października 2013 roku w Krakowie.
Mortkowicz-Olczakowa Hanna (1905–1968)
krypt. H, H.M, H.M.O.
Urodzona 15 października 1905 roku w Warszawie. W wieku dziesięciu lat rozpoczęła prywatną naukę, po czym została uczennicą Gimnazjum Państwowego im. Klementyny z Tańskich Hoffmanowej w Warszawie. Z zakresu malarstwa i rysunku nauki pobierała w szkole Konrada Krzyżanowskiego. Debiutowała w 1920 roku wierszem pt. Wspomnienie opublikowanym na łamach czasopisma „Naród”. Absolwentka polonistyki i historii sztuki Uniwersytetu Warszawskiego. Rok 1926 przyniósł badaczce obronę pracy doktorskiej pt. Podanie o Wandzie. Dzieje wątku literackiego. Swoją prozę i utwory poetyckie publikowała m.in. na łamach „Bluszczu”, „Kobiety Współczesnej”, „Wiadomości Literackich”, „Drogi”, zaś po roku 1945 w „Płomyku”, „Twórczości”, „Nowej Kulturze”, „Życiu Literackim”. Badaczka była także członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich oraz Polskiego Pen Clubu. W czasie okupacji niemieckiej przebywała w stolicy, którą musiała opuścić po powstaniu warszawskim. Od stycznia 1945 roku mieszkała w Krakowie. Tu poświęciła się pracy w oddziale krakowskim Spółdzielni Wydawniczej Książka, była kierownikiem graficznym wydawnictwa Atlas polskich strojów ludowych. Swą twórczość adresowała również do najmłodszego odbiorcy. Współpracowała z Polskim Radiem, transmitującym jej audycje dla dzieci i młodzieży. Wiceprezes Oddziału Krakowskiego ZLP, członek Towarzystwa Wiedzy Powszechnej. Za swe działania otrzymała Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Kawalerski, a także Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski. Poetka, prozaik, autorka utworów dla dzieci i młodzieży zmarła 5 stycznia 1968 roku w Krakowie.
Pigoń Stanisław (1885–1968)
pseud. Chłop, Helota, J. Zywart, Jan Żywar, Lach Serdeczny, Kmieć, Piotr Niekłań, Podchorąży, Przygodny, S.P. Witeź.
Historyk literatury urodzony 27 września 1888 roku w Kombornii (krościeńskie). Lata gimnazjalne spędził w Jaśle, po czym zaczął studiować (do 1911 roku) filologię polską i równocześnie filologię germańską i klasyczną na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Od roku 1906 brał czynny udział w stowarzyszeniu Eleusis (wygłaszał odczyty, prowadził tajną akcję oświatowo-narodową na Śląsku). W 1912 został przewodniczącym Zarządu Głównego Stowarzyszenia. Artykułami pt. Słowacki w okresie przełomu, Po drodze do Monswalwatu, Polemika o Eleusie debiutował na łamach pisma „Eleus” w 1908 roku. Od 1909 do 1914 nauczał języka polskiego (u oo. pijarów w Krakowie) oraz w tzw. Nowej Szkole w Prokocimiu; propagator idei skautingu. Od 1912 roku był asystentem Katedry Historii Literatury Polskiej. Swoje artykuły, rozprawy wydawał na stronach „Kuriera Lwowskiego” i „Pamiętnika Literackiego”. Na podstawie rozprawy O Księgach narodu i pielgrzymstwa polskiego Adama Mickiewicza uzyskał tytuł doktora. W czasie pierwszej wojny światowej został powołany do armii i walczył na frontach belgijskim, francuskim oraz wołyńskim i włoskim. Po powrocie do kraju brał udział w walkach o Lwów, Przemyśl i Śląsk Cieszyński. Od 1919 roku pracował na stanowisku docenta historii literatury polskiej na Uniwersytecie Poznańskim. Oprócz tego uczył młodzież w Gimnazjum im. św. Marii Magdaleny. Swój czas poświęcał także na zajęcia w Wielkopolskiej Szkole Oficerskiej. W 1921 roku habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie rozprawy Z epoki Mickiewicza. Studia i szkice. Od 1924 roku profesor zwyczajny Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, jako zastępca kierował katedrą Historii Literatury Polskiej. Był członkiem Komisji Historii Literatury Polskiej PAU. W latach 1929–1933 sprawował funkcję sekretarza Komisji Historii Filozofii oraz Komisji dla Dziejów Oświaty i Szkolnictwa w Polsce PAU. Jeden z członków wydania sejmowego Dzieł wszystkich Adama Mickiewicza. Swoje rozprawy literackie, szkice i artykuły na temat folkloru, literatury polskiej romantyzmu i modernizmu drukował m.in. w „Przeglądzie Warszawskim”, „Przeglądzie Współczesnym”, „Dzienniku Wileńskim”, „Myśli Narodowej”. Jeden z organizatorów klubu dyskusyjnego zwanego Środą Literacką. Redagował Bibliotekę Prac Polonistycznych, członek „Źródła Mocy” – czasopisma krajowego, na łamach którego pisano o kulturze regionalnej Wielkiego Księstwa Litewskiego. Od 1930 roku przebywał w Krakowie, gdzie od 1931 roku kierował Katedrą Historii Literatury Polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. W tym czasie jego artykuły ukazywały się w „Gazecie Literackiej”, „Kurierze Poznańskim”, „Warszawskim Dzienniku Narodowym”. Wraz z innymi profesorami z uniwersytetu 6 listopada 1939 roku został uwięziony i wywieziony do obozu w Sachsenhausen. Po powrocie do kraju od 1941 do 1945 roku uczestniczył w tajnym nauczaniu. Prowadził badania naukowe na temat literatury ludowej – przygotowywał materiały o polskich pisarzach ludowych. Od 1945 roku wznowił studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Do 1955 roku kierował Katedrą Historii Literatury Polskiej, uczył w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie, równocześnie był członkiem komitetu redakcyjnego wydania narodowego Dzieł Adama Mickiewicza. W krakowskim wydawnictwie Mieczysława Kota redagował serię Biblioteka Arcydzieł Poezji i Prozy (1946–1951), serię Literatura – Krytyka. Biblioteka Naukowa. Był także inicjatorem i kierownikiem edycji Pism Stefana Żeromskiego, przewodniczył redagowaniu Dzieł Kazimierza Brodzińskiego, przygotował edycję Pism Władysława Orkana. Przewodniczący Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza w Krakowie, a w 1956 roku został jego honorowym członkiem. W latach 1945–1949 kierował wraz z Józefem Spytkowskim Instytutem Literatury Ludowej. W 1952 roku został powołany na członka Rady Naukowej Instytutu Badań Literackich. Ze względu na wiedzę, którą posiadał na temat życia i twórczości Adama Mickiewicza, przewodniczył komitetowi redakcyjnemu Słownika języka Adama Mickiewicza. Za swą działalność wydawniczą i edytorską otrzymał wiele nagród i odznaczeń m.in. Nagrodę Państwową I stopnia, w 1965 roku nagrodę Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku, a w 1968 doktorat honoris causa na Universiti of Chicago. Po przejściu na emeryturę w 1960 roku przez dwa lata prowadził zajęcia dydaktyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Niejednokrotnie był przewodniczącym Rady Naukowej i Redakcyjnej, Rady Naukowej, Rady Wydawniczej dwumiesięcznika „Ruch Literacki”. Został odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Orderem Sztandaru Pracy I Klasy. Historyk literatury, edytor, pamiętnikarz zmarł 18 grudnia 1968 roku w Krakowie.
Wachowicz Barbara (1937–2018)
krypt. B.W., Baś, (bw)
Urodziła się 18 maja 1937 roku w Warszawie, gdzie po drugiej wojnie światowej zamieszkała na stałe. Przez rok studiowała historie, po czym od 1956 roku dziennikarstwo na Uniwersytecie Warszawskim. Uczęszczała do Studium Historii i Teorii Filmu Wyższej Szkoły Filmowej w Łodzi, działającej przy Instytucie Sztuki PAN w Warszawie. Za jej debiut uważa się rok 1956 i jej reportaż pt. Dzień dzisiejszy Lipiec Reymontowskich, opublikowany na łamach „Życia Warszawy”. Swoje teksty, korespondencje zagraniczne, wywiady oraz szkice dotyczące polskich aktorów czasu powojennego publikowała od roku 1974 na łamach tygodnika „Ekran”. Jej utwory ukazywały się również w tygodnikach: „Przekrój”, „Świat”, „Panorama”, „Ty i Ja”. Laureatka wielu nagród m.in. im. J. Bruna dla młodych dziennikarzy, wyróżniona nagrodą m. Kielc za działalność popularyzatorską Kielecczyzny, nagrodą przyznawaną przez Towarzystwo im. Henryka Sienkiewicza (1987). Za wybitne osiągnięcia w dziedzinie reportażu literackiego otrzymała nagrodę czasopisma „Kontrasty” i Klubu Literatury Faktu. Autorka scenariuszy (np. do filmu o Stefanie Żeromskim pt. Nałęczowska jesień), słuchowisk, pogadanek. Dla wytwórni Filmów Oświatowych przygotowała wiele komentarzy filmowych, scenariuszy dotyczących tematyki krajoznawczej, literackiej. Oprócz działalności dziennikarskiej i wydawniczej, której poświęcała dużo czasu, to także zagorzały społecznik. Uczestniczyła w pracach Komitetu Opieki nad Grobami Żołnierzy Batalionu Zośka, zajmowała się matkami poległych harcerzy. To dzięki niej powstało wiele szkół na terenach podlaskich i kieleckich wsi. Członkini licznych towarzystw (m.in. członek honorowy Towarzystwa mi. Stefana Żeromskiego), klubów m.in. Klubu Miłośników Górskich. Laureatka wielu nagród: w 1989 roku otrzymała nagrodę im. L. Benedyktowicza, cztery lata później Srebrnego Asa, za twórczość poświęconą Mickiewiczowi i tradycji polskiej na Kresach otrzymała nagrodę im. W. Hulewicza. W dorobku scenarzystki są także takie nagrody jak: Złoty Mikrofon, Mistrz Mowy Polskiej, Order Uśmiechu. W 1985 roku otrzymała odznakę Za zasługi dla Kielecczyzny. Zmarła 7 czerwca 2018 roku.
Warneńska Monika (właśc. Kazimiera Jelonkiewicz) (1922–2010)
pseud. A.W, Dominika Warneńska, (k), (j), (KJ), (kk), (m), (m), (MW), (wm), (MW)
Urodzona 4 marca 1922 roku w Myszkowie pod Zawierciem. Do szkoły podstawowej i średniej chodziła w Sosnowcu. W czasie okupacji niemieckiej kontynuowała naukę na tajnych kompletach, wtedy to zaczęła pisać wiersze. W 1945 roku, po wyzwoleniu kraju, zamieszkała w Warszawie, gdzie uzyskała świadectwo dojrzałości. Przez krótki okres pracowała w Ministerstwie Kultury i Sztuki, a od jesieni 1945 roku została studentką polonistyki i historii sztuki Uniwersytetu Warszawskiego. W czasie studiów aktywna działaczka Związku Walki Młodych. W 1945 roku debiutowała tekstem o przyjaciółce Emila Zegadłowicza – Marii Koszyc pt. Pani Maria w Sosnowcu. Artykuł ukazał się w piśmie „Walka Młodych”, w którym pracowała jako dziennikarka. W tym roku ukazały się w „Czynie Młodych” jej utwory poetyckie, zaś wiersz Złe miasto uważa się za jej debiut poetycki. Swoją pracę dziennikarską kontynuowała m.in. w „Walce Młodych”, „Polsce Zbrojnej”, „Świecie Młodych”, „Poradniku Pracownika SP”, „Wsi Polskiej”. Jej opowiadania, artykuły, recenzje ukazywały się także w „Służbach Polsce”, „Płomyku”, „Żołnierzu Wolności”. Współpracowała z „Trybuną Ludu”, „Dziennikiem Ludowym”, „Przyjaciółką”. Od 1954 roku wiele podróżowała. W 1962 i 1965 roku była w Wietnamie, odwiedziła Kambodżę, Laos w 1966 roku. Była również na Kubie i w Mongolii. Swoje reportaże i korespondencje z wypraw publikowała na łamach czasopism „Poznaj Świat” (reportaże z Laos w 1969), „Kontynenty”, „Przekrój” (1965–1970, m.in. korespondencje z Wietnamu). W latach 1977–1990 była redaktorem tygodnika „Perspektywy”. Współpracowała również z rosyjskimi czasopismami m.in. „Sowieckaja Żenszczina” i „Robotnica”. Za zasługi literackie i kulturalno-społeczne otrzymała nagrodę Ministra Kultury i Sztuki III stopnia, Warszawskiej Gwardii Ludowej WRN oraz Klubu Publicystów Międzynarodowych. Za twórczość dla dzieci i młodzieży została uhonorowana nagrodą Prezesa Rady Ministrów. Zasłużona działaczka została odznaczona wieloma krzyżami i orderami m.in. Krzyżem Kawalerskim i Krzyżem Oficerskim, Złotą Odznaką Janka Krasickiego, wietnamskim Orderem Wojny Partyzanckiej I klasy. Zmarła 9 kwietnia 2010 w Warszawie.
Zapałowa Kazimiera (ur. 1945)
Urodzona w 1945 roku w Chmielniku, z wykształcenia filolog, muzeolog, dyplomowany ogrodnik – sadownik. W latach 1967–2003 pracownik naukowy Muzeum Stefana Żeromskiego w Kielcach. Autorka opracowań, esejów, artykułów o Stefanie Żeromskim i ludziach związanych literacko z ziemią świętokrzyską (m.in. Janie Gajzlerze, Świętosławie Krawczyńskim, Jerzym Korey-Krzeszowskim), a także przewodników po muzeum pisarza i regionie. Edytorka bibliofilskich druków oraz Urody życia w Pismach zebranych Stefana Żeromskiego. Konsultantka filmów Syzyfowe prace i Przedwiośnie. Prezes Towarzystwa im. Stefana Żeromskiego, współtwórczyni stypendiów im. Andrzeja Radka. Laureatka nagrody miesięcznika „Przemiany” za eseistykę o Żeromskim i bibliofilskie inicjatywy edytorskie. Honorowy Przewodnik Świętokrzyski. Uhonorowana m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz na wniosek świętokrzyskich Radków – Międzynarodowym Orderem Uśmiechu. Jej maksyma życiowa to słowa Stefana Żeromskiego „Człowiek wszystko, co chce uczynić może”. Obecnie mieszka w Kielcach.
