13 listopada 1939 roku, w miejsce Służby Zwycięstwu Polski, został powołany Związek Walki Zbrojnej – w 1942 roku przemianowany na Armię Krajową. Na jego czele stanął gen. Kazimierz Sosnkowski (1885–1969) – przed I wojną światową bojowiec PPS i bliski współpracownik Józefa Piłsudskiego, od 1908 roku kierujący tajnym Związkiem Walki Czynnej – utworzonym we Lwowie przez Organizację Bojową PPS, któremu podporządkowano organizacje strzeleckie, stanowiące następnie trzon I Kompanii Kadrowej.
W sierpniu i wrześniu 1914 roku Sosnkowski organizował Legiony Polskie w sztabie mieszczącym się w dawnym Pałacu Biskupów Krakowskich w Kielcach – obecnej siedzibie naszego Muzeum. Następnie był szefem sztabu I Brygady. Podczas tzw. kryzysu przysięgowego w 1917 roku został aresztowany i wspólnie z Piłsudskim uwięziony w Magdeburgu. Wrócił do Warszawy z Piłsudskim 10 listopada 1918 roku – rozpoczynając służbę w Wojsku Polskim, w którym awansowany został do stopnia generała brygady.
W następnych latach był m.in. ministrem spraw wojskowych, w 1920 roku mianowano go generałem dywizji. W czasie przewrotu majowego, rozdarty w konflikcie lojalności wobec marszałka oraz rządu i prezydenta, próbował popełnić samobójstwo. W 1936 roku został awansowany do stopnia generała broni. 2 października 1938 roku uczestniczył w otwarciu Sanktuarium Marszałka Józefa Piłsudskiego w pałacu kieleckim – które stanowi dziś wystawę stałą naszego Muzeum.
W październiku 1939 roku wszedł do rządu gen. Władysława Sikorskiego jako minister bez teki. Będąc komendantem ZWZ, opracowywał instrukcje, plany działań i zasady finansowania podziemia. Wobec braku akceptacji dla zapisów układu Sikorski-Majski w kwestii granic przestał pełnić obie funkcje. Po śmierci Sikorskiego prezydent Władysław Raczkiewicz mianował Sosnkowskiego Naczelnym Wodzem, którym był do 30 września 1944 roku. W listopadzie wyjechał do Kanady, gdzie prowadził działalność publicystyczną i społeczną.
Fot. Gen. broni Kazimierz Sosnkowski, papier fotograficzny, Wielka Brytania, 1942–1944, dar ppłk. dypl. Ludwika Domonia
