Pierwszą potyczkę powstania warszawskiego – 1 sierpnia 1944 roku, około godz. 14 – stoczyli na Żoliborzu żołnierze 9. Kompanii Dywersyjnej. Jej konsekwencją była regularna walka z hitlerowcami, podjęta kilkadziesiąt minut później przez Oddziały Wojskowe PPS, współtworzące Armię Krajową. Żołnierze tej formacji należeli do pierwszych poległych. Miało to miejsce na żoliborskim osiedlu Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Pozostałe oddziały AK przystąpiły do walki w innych dzielnicach planowo w godzinę „W”.
Ze względu na brak jednolitego umundurowania elementem rozpoznawczym oddziałów powstańczych stały się biało-czerwone opaski. Były wręczane wraz z bronią na zbiórkach przed godziną 17, szyto je również w trakcie walk. Aby uniknąć różnorodności, ich wygląd regulował rozkaz Komendanta Warszawskiego Okręgu AK płk. dypl. Antoniego Chruściela „Montera” wydany 11 sierpnia – na białej części umieszczano litery WP (Wojsko Polskie) przedzielone godłem państwowym, zaś poniżej numer oddziału. Opaski miały być noszone nad łokciem prawego ramienia.
Wśród walczących oddziałów były wyjątki. Słowacy z 535. plutonu mieli opaski niebiesko-biało-czerwone z godłem swojego kraju. Walkami na Starym Mieście – o Pałac Krasińskich, Polską Wytwórnię Papierów Wartościowych czy katedrę św. Jana – wsławiła się 104. Kompania Związku Syndykalistów Polskich w ramach Zgrupowania AK „Róg”, która do końca walk na Starówce utrzymała swój macierzysty bastion – Dom Profesorów Uniwersytetu Warszawskiego przy ulicy Brzozowej. Żołnierze tego jednego z największych oddziałów powstańczych używali także opasek czarno-czerwonych. Do hełmów i czapek przypinali również wstążki w tych kolorach. Nawiązywali tym samym do barw Krajowej Konfederacji Pracy – hiszpańskiego związku zawodowego, którego członkowie walczyli z faszystami podczas wojny domowej w Hiszpanii.
Oddziały powstańcze opuszczały Warszawę po 63. dniach walk, wychodząc do niewoli w równych szeregach, z flagą państwową i biało-czerwonymi opaskami na ramionach. Stanowią one dziś świadectwo heroicznego zrywu stolicy oraz symbol powstańczego munduru, przynależny weteranom. Prezentowana opaska z naszych zbiorów jest darem Władysława Ciechanowicza.
