22 czerwca 1792 roku Stanisław August Poniatowski ustanowił Order Virtuti Militari. Choć król planował utworzenie odznaczenia już od pewnego czasu, to bezpośrednią przyczyną stała się zwycięska bitwa pod Zieleńcami w obronie Konstytucji 3 maja, która miała miejsce cztery dni wcześniej – 18 czerwca. Była to inicjatywa księcia Józefa Poniatowskiego, dowodzącego w tej bitwie. Pierwsze ordery nadano 22 czerwca, a wręczono trzy dni później w Ostrogu na Wołyniu. Wśród 15 odznaczonych znalazł się m.in. generał Tadeusz Kościuszko. Pierwotnie order miał owalny kształt z monogramem SAR (Stanislaus Augustus Rex) pod koroną oraz umieszczonymi na dole gałązkami laurowymi na awersie. Natomiast rewers zawierał napis w dwuwierszu VIRTUTI MILITARI (Cnocie wojskowej). Po ustanowieniu statutu orderu, na przełomie sierpnia i września 1792 roku, nadano mu ostatecznie kształt krzyża, który – z modyfikacjami – pozostaje aktualny. Do upadku Rzeczypospolitej odznaczono nim 526 osób. Na przestrzeni czasu Order Virtuti Militari zmieniał swoje nazwy. W latach 1806–1815 był określany jako Order Wojskowy Księstwa Warszawskiego. Po utworzeniu kongresowego Królestwa Polskiego otrzymał nazwę Order Wojskowy Polski, która była używana do upadku powstania listopadowego. Z tego właśnie okresu pochodzi prezentowany Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Polskiego, V klasy.
Trzon orderu stanowią ramiona ze srebrnej blachy, zakończone kulkami i połączone w środku pierścieniem, na który nałożone są złote tarcze, a następnie wieńce. Na górnym ramieniu krzyża znajduje się łącznik z kółkiem, wykonany w kształcie stylizowanych liści dębu. Do kółka przymocowana jest rypsowa, błękitna – wyblakła wstążka, z czarnymi paskami po bokach, zakończona srebrną, prostokątną klamerką, w środku zaokrągloną. W centralnej części awersu, na złotej tarczy, widoczny jest emaliowany na biało orzeł Królestwa Polskiego z regaliami, a wokół niego wieniec w kolorze zieleni. Na ramionach krzyża umieszczona jest inskrypcja: VIRTUTI MILITARI. Środek rewersu, na złotej tarczy, wypełnia dewiza REX ET PATRIA (Król i Ojczyzna), którą wprowadzono w miejsce litewskiej Pogoni, widniejącej na pierwotnym orderze. Poniżej data ustanowienia: 1792, a wokół emaliowany wieniec w kolorze zieleni. Na ramionach krzyża widoczny jest monogram: SARP (Stanislaus Augustus Rex Poloniae).
Należy zaznaczyć, że być może wstążka jest późniejsza – rosyjska. Przypuszcza się również, że ten wyjątkowy egzemplarz orderu mógł zostać wykonany po upadku Napoleona we Francji lub Belgii, dla oficera polskiego 1. Pułku Lekkokonnego Gwardii Cesarskiej.
 |
 |
Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Polskiego, V klasa, po 1815, srebro, emalia, ryps, 37 x 37 mm
