24 marca, w rocznicę śmierci rodziny Ulmów z Markowej, obchodzony jest Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką. Ideologia niemieckich faszystów – oparta na nacjonalizmie, antysemityzmie i rasizmie – doprowadziła do stopniowego ograniczania praw i wolności Żydów, a ostatecznie do Holokaustu. Rozporządzenie Hansa Franka – generalnego gubernatora okupowanych ziem polskich – z 15 października 1941 roku wprowadzało karę śmierci dla Żydów opuszczających bez upoważnienia getto oraz taką samą karę dla osób udzielających im pomocy i schronienia. Obok Polaków, za pomoc Żydom karani byli śmiercią obywatele Związku Radzieckiego, a także Serbii – gdzie obowiązywał analogiczny przepis.
Pomimo świadomości konsekwencji byli Polacy, którzy decydowali się na ukrywanie Żydów. Nie jest jednak możliwe określenie ich dokładnej liczby. Należał do nich Grzegorz Axentowicz (1901–1971) – ormiańskiego pochodzenia dyrektor Izby Rzemieślniczej w Kielcach w latach 30. XX wieku, stojący również na czele Komitetu budowy nowego gmachu dla Muzeum Świętokrzyskiego. Z początkiem wojny wyjechał z rodziną do Warszawy, gdzie kierował biurem Kluczewskiej Fabryki Papieru. W stolicy udzielał Żydom bezinteresownej pomocy materialnej i wspierał moralnie.
Jedno ze świadectw na ten temat złożył w 1948 roku Bolesław Woytowicz – kompozytor, pianista i profesor Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Katowicach: „W czasie okupacji przyjaciel mój, pianista polski Ryszard Werner zbiegł z getta warszawskiego. Z relacji samego Wernera wiem, że ob. Axentowicz robił wszystko co mógł, aby przechować ob. Wernera w ukryciu na terenie Warszawy i zdobyć dla niego kolejne punkty zamieszkania oraz środki do życia. Czynił to z całą świadomością niebezpieczeństwa płynącego z faktu opiekowania się i ukrywania przed władzami niemieckimi osoby żydowskiego pochodzenia”.
Prezentowane zdjęcie Grzegorza Axentowicza zostało wykonane w jednym z renomowanych fotograficznych atelier przedwojennych Kielc – Moderne. Zakład prowadził Kopel Gringras, który wraz z żoną Fajglą i córkami został w roku 1941 uwięziony w kieleckim getcie, by następnie podzielić tragiczny los większości polskich Żydów.
Fot. Grzegorz Axentowicz, Zakład fotograficzny „Moderne”, Polska, Kielce, lata 30. XX wieku, dar Marka Axentowicza
