Eugeniusz Stawiński ówczesny minister przemysłu lekkiego 1 października 1950 roku powołał do życia Instytut Wzornictwa Przemysłowego w Warszawie. Podjął decyzję o przekształceniu działającego do tej pory Biura Nadzoru Estetyki Produkcji, a jej wykonanie powierzył Leopoldowi Tyrmandowi, swojemu radcy, byłemu studentowi architektury w Académie des Beaux-Arts, paryskiej ASP. Głównym zadaniem Instytutu było „prowadzenie prac naukowo-badawczych, mających na celu podniesienie poziomu estetyki produkcji, opracowanie wytycznych dla gospodarki planowej w zakresie wzornictwa przemysłowego”. Twórczynią idei Instytutu i do 1968 roku dyrektorem ds. artystycznych była profesor Wanda Telakowska. IWP miał pełnić wielorakie funkcje, stąd też jego rozbudowana struktura organizacyjna obejmująca m.in. Dział Szkolenia prowadzony przez Stefanię Zbyszewską, Dział Badań kierowany przez Tadeusza Reindla, Dział Dokumentacji i Wydawnictw oraz przejęte w schedzie po Biurze Nadzoru Estetyki Produkcji pracownie doświadczalne, określone mianem zakładów projektowych – Tkanin, Odzieży, Meblarstwa oraz Ceramiki i Szkła, kierowane przez Marię Sobolewską.
Propozycje IWP z pierwszych lat działalności były dość zachowawcze i nawiązywały do przedwojennej stylistyki art dèco. W 1955 roku w Instytucie został zatrudniony rzeźbiarz Henryk Jędrasiak, który stworzył zespół złożony z młodych absolwentów warszawskiej ASP. W jego skład weszli: Hanna Orthwein, Mieczysław Naruszewicz i Lubomir Tomaszewski. Artyści przygotowali kolekcję modeli rzeźb porcelanowych mających pełnić rolę współczesnego bibelotu. Już wkrótce stały się one jednymi z najbardziej rozpoznawalnych dzieł warszawskiego Instytutu. Na bazie przygotowanych wzorów rozpoczęto ich produkcję nie tylko w Ćmielowie, ale we wszystkich polskich wytwórniach porcelany.
Projekty artystów spod znaku IWP charakteryzuje świadoma rezygnacja z ozdobnych detali na rzecz syntetycznego kształtowania bryły. Sylwetki zwierząt i ludzi zyskują sumaryczny, lecz rozpoznawalny profil. Często naturalne proporcje zostają zniekształcone, a wybrane fragmenty uwypuklone. Bywa, że uproszczone sylwetki ocierają się wręcz o abstrakcję. Zespół IWP – mając za źródło inspiracji świat ludzi i zwierząt – stworzył bogaty zespół, który oddaje z wyjątkowym zmysłem obserwacji różne istoty żywe. Obok domowych i gospodarskich zwierząt: kotów, psów, osiołka, kury, koguta, indyka w tej ceramicznej kolekcji pojawiają się mieszkańcy lasów: lis, wilk, łasica, jeleń oraz liczni przedstawiciele świata ptaków: sowa, bażant, dudek, bocian, sroka, paw, marabut i cała rodzina pingwinów. Nie brak zwierząt egzotycznych: wielbłąda, pantery, słonia, nosorożca, antylopy, żółwia oraz prehistorycznych, jak np. dinozaur czy mamut. Dopełnieniem jest mniej liczne grono figur ludzi, jak: Śpiewaczka, Arabka, Siedząca dziewczyna, Pasterka, Sudanka, Murzyn. Wszystkie modele świadczą o wyrobionym zmyśle obserwacji artystów, świeżym spojrzeniu i umiejętności wydobywania charakterystycznych elementów.
Figurki często otrzymywały czarno-białą dekorację wykonywaną techniką natryskową. Stosowano natrysk wybierany, wydrapywanie plam i kresek. Rzadziej otrzymywały dekorację w intensywnych, sprowadzonych do dwóch podstawowych, barwach. W archiwum fabryki w Ćmielowie zachowały się plansze z projektami dekoracji figurek, które wykonywano czasem w dwóch, a nawet trzech wersjach kolorystycznych. Np. Sudankę Jędrasiaka zaprojektowano w wersji biało-czarnej, biało-żółtej, czarno-zielono-białej, a Rybę skalar w kolorach: turkusowym z białą dekoracją nitkową, białym z zaznaczonym schematycznie okiem, kręgosłupem oraz plamą turkusową i różową oraz czarnym w białe pasy z zaznaczonym białym szkieletem i niebieskim w białe smugi imitujące fale wodne i bąbelki.
Figurki projektowano od 1955 do około 1965 roku; w tym czasie przygotowano ponad 130 modeli. Nie zachowała się pełna dokumentacja, dlatego też dziś trudno jednoznacznie określić atrybucje niektórych obiektów. Barbara Banaś, opierając się na analizie formalnej i zgromadzonych danych archiwalnych, za projekty Henryka Jędrasiaka uznała 24 modele, Lubomira Tomaszewskiego – 34, Mieczysława Naruszewicza – 44, Hanny Orthwein – 33.
 |
Figurka Ryba skalar, proj. Henryk Jędrasiak, 1957, porcelana, malowanie natryskowe i ręczne
 |
Figurka Wielbłąd, proj. Lubomir Tomaszewski, 1957, porcelana, malowanie ręczne, natrysk wybierany
 |
Figurka Dzik, proj. Mieczysław Naruszewicz, 1957, porcelana, malowanie natryskowe
 |
Figurka Dzik, proj. Mieczysław Naruszewicz, 1957, porcelana, malowanie natryskowe
 |
Figurki Pingwin, proj. Mieczysław Naruszewicz, 1957, porcelana, malowanie natryskowe
 |
Figurka Murzyn, proj. Hanna Orthwein, 1957, porcelana, malowanie natryskowe
 |
Figurka Dziewczyna siedząca, proj. Henryk Jędrasiak, 1958, porcelana, malowanie natryskowe i ręczne
 |
Figurka Sudanka, proj. Henryk Jędrasiak, 1958, porcelana, malowanie natryskowe
 |
Figurka Sudanka, proj. Henryk Jędrasiak, 1958, porcelana, malowanie natryskowe, natrysk wybierany
 |
Figurka Pasterka, proj. Lubomir Tomaszewski, 1958, porcelana, malowanie ręczne
 |
Figurki Bażant królewski, proj. Hanna Orthwein, 1958, porcelana, malowanie ręczne
 |
Figurka Sowa, proj. Hanna Orthwein, 1958, porcelana, malowanie natryskowe
 |
Figurka Mamut, proj. Lubomir Tomaszewski, 1959, porcelana, natrysk wybierany
 |
Figurka Bocian, proj. Mieczysław Naruszewicz, 1959, porcelana, malowanie ręczne
 |
Figurka Marabut, proj. Henryk Jędrasiak, 1959, porcelana, malowanie ręczne
 |
Figurka Foksterier, proj. Mieczysław Naruszewicz, 1965, porcelana, malowanie natryskowe
 |
Figurka Wilk, proj. Mieczysław Naruszewicz, 1963, porcelana, malowanie ręczne
 |
Figurka Chart włoski, proj. Lubomir Tomaszewski, 1965, porcelana, malowanie ręczne
 |
Sygnatura na figurce ćmielowskiej. Ręcznie pisanym czarnym numerem oznaczono numer wzoru oraz dekoracji
Literatura:
Banaś B., Polski New Look. Ceramika użytkowa lat 50. i 60., Wrocław 2011.
Kołodziejowa B., Stadnicki Z.M., Zakłady Porcelany Ćmielów, Kraków 1986.
Śniegulska-Gomuła M., Od manufaktury magnackiej do przemysłu. Ceramika ćmielowska w zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach, Kielce 2015.
