W 1797 roku ekskanclerz wielki koronny, właściciel dóbr Ćmielowa, Bodzechowa i przyległości, Hyacynt (Jacek) hr. Małachowski kupił teren wójtostwa ćmielowskiego od Jana i Anny ze Strzemboszów – małżeństwa Zbrożków. Hrabia zdecydował o przeznaczeniu budynków folwarcznych wójtostwa na fabrykę fajansu. Rozpoczęcie produkcji można datować na 1809 rok. Za datą tą przemawiają następujące fakty: 11 maja 1808 roku hr. Małachowski zawarł kontrakt na prowadzenie fabryki fajansu z Niemcem Adolfem Fryderykiem Vatkem (treść umowy nie jest znana, ale data została wymieniona w kontrakcie z 17 lutego 1826 roku, zastrzeżonym na hipotece dóbr ćmielowskich). Od 30 listopada 1809 roku zaczynają się wpisy w aktach metrykalnych parafii ćmielowskiej dotyczące dyrektora Vatkego i pracowników fabryki, kontynuowane w aktach stanu cywilnego. W tym też roku dla dyrektora i jego rodziny wybudowano drewniany dom, znany 150 lat później jako „stare biuro”. Część specjalistów pochodziła z zagranicy, zapewne z Niemiec lub Austrii. Wzorem XIX-wiecznych fabryk europejskich wytwórnia w Ćmielowie produkowała ceramikę użytkową przeznaczoną dla szerokich warstw społecznych, a jej wyroby charakteryzowały się solidnością wykonania i niskimi cenami. Była to jednocześnie jedyna w regionie wytwórnia, w początkach swej działalności, pod wieloma względami zbliżona do manufaktur magnackich z końca XVIII wieku. W 1811 roku Małachowski rozesłał w podarku kilka serwisów fajansowych ministrom Księstwa Warszawćmielówskiego. W tym czasie w f
ajansarni produkowano z miejscowej białej gliny – która po wypaleniu i pokryciu bezbarwnym szkliwem ołowiowym, nabierała barwy lekko żółtawej – fajans delikatny, cienkościenny na wzór angielskich fajansów Wedgwooda. Naczynia o prostych eleganckich formach dekorowane były plastycznymi nakładkami o tematyce antycznej. Najstarsze naczynia z manufaktury Jacka Małachowskiego sygnowane są napisem "ĆMIELÓW" wyciskanym w masie fajansowej, choć częściej ze względu na niedokładność wycisku jest to napis „CMIELOW”, majuskułą o drobnym kroju liter. Około roku 1830 wyciskane litery były większe, a czasem stosowano skróconą nazwę Ćmie („Cmie”) lub „Ćm” („Cm”). Często marce towarzyszyły wyciskane w masie cyfry lub malowane na niebiesko linie i cyfry.
Fot. 1 Waza z pokrywą i ruchomą podstawą w typie Wedgwooda, 1809–1830, fajans MNKi/R/2815 – MNKi/R/2816
Fot. 2 Znak wyciskany w masie na półmisku fajansowym z lat 1809–1830
