Część 6: PORCELANA ĆMIELOWSKA W DRUGIM OKRESIE DRUCKICH LUBECKICH

Cykl: Porcelana ćmielowska w pigułce

„Porcelana i w ogóle wszystko, co fabryka wyrobów ceramicznych w Ćmielowie wystawiła w salach muzealnych (…) przekonywa nas dowodnie, że książę Drucki Lubecki tą bardzo ważną gałąź przemysłu krajowego postawił na tym stopniu rozwoju, że śmiało już może ona współzawodniczyć z najlepszą produkcyą zagraniczną. Porcelana ćmielowska pod względem czystości i artystycznego wykonania powinna, zdaniem mojem, stanowczo wyprzeć z handlu wszelki produkt obcy, powinna w krótkim czasie rozpowszechnić się nie tylko na rynkach Królestwa, ale i Cesarstwa. (…) Wracając do porcelany, powszechną uwagę zwracają na siebie serwisy do kawy i herbaty, serwisy na umywalnie oraz cacka i drobnostki, przypominające pięknością wykonania porcelanę sewrską i saską z lepszej epoki”.

„Gazeta Radomska” 1887, nr 76

 

Początkowo zakład pracował według założeń wprowadzonych przez Stanisława Cybulskiego. W reklamie wytwórni, zamieszczonej na marginesie Katalogu wystawy sztuki starożytnej i nowożytnej, stosowanej do przemysłu zorganizowanej w Warszawie w 1889 roku, widniał cały zespół wyrobów, z których część zapewne pochodziła jeszcze z czasów poprzedniego właściciela. Dyrektorem technicznym fabryki był w latach 1887–1890 Feliks Pawłowski – autor błękitnego, opalizującego szkliwa, po nim kolejno Stanisław Chełmiński, Frank i Hron. Między 1888 a 1900 rokiem produkowano w Ćmielowie m.in. serwisy FestonRokoko. Do produkcji weszły serwisy kawowe z prostymi, niskimi, cylindrycznymi filiżankami na pierścieniowych stopkach, o uszkach formowanych z trzech ceowych, spłaszczonych odcinków wałka. Naczynia te – dość licznie zachowane – występują w kompletach z miseczkowymi spodkami o zawsze gładkich kołnierzach. W skład serwisów wchodzą niewielkie, półowoidalne musztardniczki na podstawkach, z pokrywkami i łyżeczkami oraz naczynia na przyprawy złożone z dwóch miseczek o falistym obrysie kołnierza, połączonych uchwytem imitującym podwójną splecioną gałązkę. Aktualna produkcja fabryki ćmielowskiej została zaprezentowana na Wystawie Nowożytnych Tkanin i Wyrobów Ceramicznych, zorganizowanej w 1905 roku w Pałacyku Hutten-Czapskich w Krakowie. W katalogu wystawy wymieniono sześć serwisów stołowych: Francuski-gładki, Francuski Feston, Rococo-Meisen, Renaissance-Ćmielów, Muślin i Rococo-Sevres, których nazwy sugerowały tradycyjne kształty. Ponadto serwis do herbaty z czarkami, tzw. Monachijski, serwisy do kawy: Giewont, Irys, Anjour i Faule oraz sporo pojedynczych filiżanek ze spodkami, talerzy i talerzyków deserowych.

Naczynia dekorowano ręcznie, kompozycjami oszczędnymi w wyrazie, często – zgodnie z duchem epoki – linearnymi, asymetrycznymi, kładzionymi na kołnierzach talerzy i półmisków, ściankach sosjerek i filiżanek. Do repertuaru motywów – głównie roślinnych – weszły rodzime powoje, polne róże, dzwonki, stokrotki, maki i chabry, czasem pędy zbóż lub owoce poziomek i jagód, uzupełniane potraktowanymi konturowo źdźbłami traw i gałązkami. Krawędzie naczyń często podkreślają barwne paski.

Prawdziwym przełomem w dekorowaniu porcelany było wprowadzone w końcu XIX wieku zdobienie naczyń wzorem nanoszonym mechanicznie, tzw. kalkomania. Była to technika polegająca na nakładaniu na naczynia motywów dekoracyjnych wykonanych metodą litograficzną przy użyciu farb ceramicznych na pokrytym gumą arabską papierze. Partie przeznaczone do zdobienia powlekano lakierem składającym się głównie z kalafonii rozpuszczonej w terpentynie. Po podeschnięciu tych miejsc przyklejano do nich wycięte z arkusza dekalkomanii rysunki i dociskano je wilgotną gąbką. Nadrukowane obrazki przyklejały się łatwo do porcelany, a wilgotny papier pozwalał się bez trudu ściągnąć. Pozostałe na powierzchni wyrobu jedno- lub wielobarwne rysunki wypalano w piecu muflowym. Niekiedy po wypaleniu były one jeszcze uzupełnianie ręcznie. Kwestia początków kalkomanii nie jest jeszcze rozstrzygnięta, choć sam pomysł wywodzi się zapewne z Francji, gdzie prowadzono pierwsze eksperymenty. Ten sposób zdobienia naczyń stał się na początku XX wieku niezwykle popularny i zaczął zdecydowanie dominować wśród technik dekoracyjnych stosowanych w Ćmielowie. W kolekcji kieleckiej zachowały się naczynia, sygnowane kobaltowym uproszczonym herbem Druckich Lubeckich w postaci miecza z czterema półksiężycami przy rękojeści, stosowanym w latach 1887–1900, a dekorowane już kalkomanią. Zapewne dopiero po 1900 roku zaczęto stosować dobrej jakości kalki, dzięki którym na naczynia można było nanosić kompozycje z rozbudowanych bukietów z kwiatami w barwach naturalnych czy delikatnych pastelowych lub całe sceny figuralne albo pejzaże. Kalki sprowadzano do Ćmielowa z Francji, Niemiec i Czech, a w późniejszym okresie kupowano je w Wałbrzychu.

W Sprawozdaniu Dyrekcji Muzeum Narodowego w Krakowie za rok 1905 wyrażono pozytywną opinię o fabryce, która „opierając się wciąż jeszcze o tradycje najświetniejszych swych czasów, wytwarza rzeczy piękne i wysoce artystyczne”.

 

Fragment serwisu deserowego, 1887–1900 porcelana, malowanie ręczneFragment serwisu deserowego, 1887–1900, porcelana, malowanie ręczne

 

Musztardniczki z pokrywkami, 1900–1914 porcelana, kalkomania, złocenie Musztardniczki z pokrywkami, 1900–1914 porcelana, kalkomania, złocenie

Musztardniczki z pokrywkami, 1900–1914, porcelana, kalkomania, złocenie 

 

Talerz płytki z herbem Druck, 1900–1914 porcelana, kalkomania, malowanie ręczne, złocenie
Talerz płytki z herbem Druck, 1900–1914, porcelana, kalkomania, malowanie ręczne, złocenie

 

Talerz z serwisu obiadowego książąt Druckich Lubeckich, 1900–1914 porcelana, kalkomania, malowanie ręczne, złocenie
Talerz z serwisu obiadowego książąt Druckich Lubeckich, 1900–1914, porcelana, kalkomania, malowanie ręczne, złocenie

 

Serwis z bzem (fragment), 1900–1914 porcelana, kalkomania, malowanie ręczne
Serwis z bzem (fragment), 1900–1914, porcelana, kalkomania, malowanie ręczne

 

Serwis kawowy z dekoracją w różyczki (fragment), 1900–1914 porcelana, kalkomania, malowanie ręczne, złocenie
Serwis kawowy z dekoracją w różyczki (fragment), 1900–1914, porcelana, kalkomania, malowanie ręczne, złocenie

 

Talerzyki deserowe ze scenami z wojen napoleońskich, 1900–1914 porcelana, kalkomania, malowanie natryskowe, złocenie Talerzyki deserowe ze scenami z wojen napoleońskich, 1900–1914 porcelana, kalkomania, malowanie natryskowe, złocenie

 Talerzyki deserowe ze scenami z wojen napoleońskich, 1900–1914, porcelana, kalkomania, malowanie natryskowe, złocenie

 

 Serwis Giewont (fragment), 1900–1914 porcelana, kalkomania, malowanie ręczne, złocenie
Serwis Giewont (fragment), 1900–1914, porcelana, kalkomania, malowanie ręczne, złocenie

 

Filiżanka ze spodkiem, 1900–1914, porcelana, malowanie ręczne, złocenie
Filiżanka ze spodkiem, 1900–1914, porcelana, malowanie ręczne, złocenie

 

 POWRÓT